Συνήθως οι άνθρωποι εγκληματούν όταν η ευχαρίστηση που ακολουθεί την πράξη τους είναι μεγαλύτερη από τη δυσαρέσκεια.
Έχουν, όμως, όλοι οι άνθρωποι ίσες πιθανότητες να εγκληματήσουν ή υπάρχουν κάποιοι προγνωστικοί παράγοντες που διαμορφώνουν συνδυαστικά το προφίλ ενός εγκληματία;
Εξιχνίαση ενός εγκλήματος
Αξίζει κατ’ αρχήν, να αναφερθεί η άποψη του Κarl Marx για το έγκλημα.
Ο ίδιος θεώρησε πως το καπιταλιστικό σύστημα οφείλεται για τη γέννηση των εγκληματιών και υπονόησε πως η λανθασμένη κατανομή του πλούτου οδηγεί σε επιθετικότητα των μαζών γι’ αυτό βλέπουμε λαούς που έχουν χαμηλότερα εισοδήματα και ζουν στο όριο της φτώχειας να εγκληματούν συχνότερα.
Ποια κριτήρια εξετάζουν οι εγκληματολόγοι για την εξιχνίαση εγκλήματος
Οι γενικές συνθήκες που συνήθως εξετάζονται από τους εγκληματολόγους για την εξιχνίαση ενός εγκλήματος είναι:
-η πόλη διαμονής και το κλίμα,
ενώ οι ατομικές συνθήκες εξετάζουν:
-το φύλο,
-την ηλικία,
-τους εθισμούς πάσης φύσεως,
-το επίπεδο μόρφωσης,
-το οικογενειακό περιβάλλον, και,
-την ψυχική κατάσταση.
Η αλληλενέργεια αυτών των παραγόντων είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει στο έγκλημα.
“Ωστόσο, τα χαρακτηριστικά είναι πολλά και διαφορετικά και δεν ταξινομείται ένα μόνο είδος εγκληματία.
Υπάρχουν οι ψυχικά διαταραγμένοι, οι τοξικομανείς, με εγκεφαλική βλάβη, αυτοί που διαπράττουν οικονομικά εγκλήματα, εγκλήματα πάθους κτλ.“, αναφέρει η κ. Άννα Κωνσταντά ψυχολόγος, ενώ στην συνέχεια αναφέρεται στους προγνωστικούς παράγοντες:
Προγνωστικοί παράγοντες
Όσον αφορά τους κατά συρροή εγκληματίες, είναι σαφές πως αδυνατούν να διακρίνουν τη σημασία καλού και κακού.
Έχουν δηλαδή διαστρεβλωμένη ηθική και με την εγκληματική πράξη στοχεύουν στην αναγνώριση της ύπαρξής τους.
Γι’ αυτό, πολλοί αρνούνται να δηλώσουν ένοχοι για τις πράξεις τους και αν τους δοθεί η ευκαιρία ακόμα και μέσα στο αυστηρά επιτηρούμενο ίδρυμα κράτησης, θα επαναλάβουν την εγκληματική πράξη.
Στοιχεία στην εγκληματική συμπεριφορά
Υπάρχουν κάποια στοιχεία στην εγκληματική συμπεριφορά που εντείνουν το ενδιαφέρον των επιστημόνων και θεωρούνται πολύ σημαντικά προκειμένου να κατανοηθεί το προφίλ του εγκληματία.
Το προφίλ του εγκληματία
Είναι πολύ πιθανό οι ενήλικες που εγκλημάτησαν:
–να ήταν παιδιά με προβλήματα συμπεριφοράς και ροπή στην εγκληματικότητα,
–να αδυνατούσαν να συνάψουν φιλικές σχέσεις με συμμαθητές,
-να αρνούνταν να τηρήσουν τους κανόνες του σχολικού περιβάλλοντος
–να αποβάλλονταν συχνά από αυτό, και,
–να είχαν κάποιο ιστορικό μικρο- εγκλημάτων.
“Επίσης, οι εγκληματίες συνήθως διευκολύνονται στη διάπραξη του εγκλήματος υπό συγκεκριμένες περιπτώσεις όπως παραδείγματος χάριν: όταν το άλλο άτομο είναι ψυχοπνευματικά άρρωστο ή σε κατάσταση μέθης, όταν είναι ηλικιακά ανώριμο και όταν έχουν κάνει οι ίδιοι χρήση ναρκωτικών”, αναφέρει η κ. Κωνσταντά.
Ψυχολογικά οφέλη από την διάπραξη ενός εγκλήματος
Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, τα ψυχολογικά οφέλη μπορούν να αποτελέσουν ισχυρό κίνητρο για την εγκληματική πράξη, δηλαδή όταν η επιδοκιμασία των σημαντικών άλλων είναι άμεση και ιδιαίτερα ωφέλιμη για το άτομο κάτι που βελτιώνει την αυτοεκτίμησή του και κάτι που παρατηρούμε συνήθως στις μικρότερες ηλικίες και σε εγκλήματα που διαπράττονται από ομάδες.
Αιτιογένεια του εγκλήματος
Η βία, μπορεί να απορρέει:
-από κάποια ψυχική ασθένεια όπως π.χ. η σχιζοφρένεια,
-μπορεί απλά να εκδηλώνεται ως ανάγκη για επιβίωση, αλλά μπορεί να έχει και,
-βιολογικές ρίζες.
Η αλήθεια όμως είναι πως σήμερα έχει σταματήσει να απασχολεί τους επιστήμονες η αιτιολογία της εμφάνισης των εγκλημάτων: αν δηλαδή αυτά είναι έμφυτα ή επίκτητα.
Κι αυτό γιατί έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία ο έλεγχος της βίας και η πρόληψη της εκδήλωσης νέων εγκλημάτων.
Γενικά, θεωρείται πως η διάπραξη ή μη ενός εγκλήματος εξαρτάται από ένα σύνολο μόνιμων ψυχικών διαθέσεων που διαμορφώνονται υπό την επίδραση ενδογενών και εξωγενών παραγόντων.
-Όσο πιο χρόνια και επαναληπτική είναι η εγκληματική συμπεριφορά, τόσο πιθανότερο είναι να συναντήσουμε ένα άτομο ψυχικά άρρωστο, ενώ,
–η περιστασιακή εγκληματική συμπεριφορά οφείλεται συνήθως σε περιβαλλοντικούς λόγους και μπορεί να την εμφανίσει κάθε υγιές άτομο.
Αν εγκλημάτησαν οι γονείς πιθανόν να εγκληματήσει και το παιδί τους
Είναι πολύ πιθανό, γονείς που έχουν εγκληματήσει να δουν και το παιδί τους να εγκληματεί, κάτι που υποστηρίζει την άποψη περί εκμάθησης της εγκληματικής συμπεριφοράς.
Μπορεί να προληφθεί μια εγκληματική πράξη;
Για να απαντηθεί η παραπάνω ερώτηση πρέπει να εξεταστεί η ηλικία του ατόμου που εγκλημάτησε.
Όσο μικρότερη, τόσο ευκολότερη και αποτελεσματικότερη η παρέμβαση.
“Όταν εξετάζουμε ένα παιδί που έχει εγκληματήσει, τότε θα πρέπει να ανιχνεύσουμε τα είδη των αντικοινωνικών συμπεριφορών που αυτό έχει εκτεθεί.
Επίσης, επιβάλλεται η συνεργασία με το σχολικό περιβάλλον και αυτό που έχει πρωταρχική σημασία είναι η θεραπεία στους γονείς πρώτα και μετά στο παιδί“, επισημαίνει η κ. Κωνσταντά.
Ο ρόλος των γονέων
Γιατί, οι γονείς αποτελούν σε αυτή την περίπτωση λανθασμένα πρότυπα που δεν επικοινωνούν στο παιδί θετικές κοινωνικές συμπεριφορές με αποτέλεσμα αυτό να μην μπορεί να αλληλεπιδράσει με τους συνομηλίκους του, να οδηγείται στην ματαίωση και κατά συνέπεια να γίνεται επιθετικό.
Ενήλικες εγκληματίες
Όσον αφορά τους ενήλικες εγκληματίες, η υποτροπή τους σε εγκληματικές συμπεριφορές εξαρτάται κυρίως από την σωφρονιστική πολιτική του ιδρύματος κράτησης αλλά και από τη δυναμική του προγράμματος επανένταξης που θα τους προσφέρει η πολιτεία όταν αποφυλακιστούν.
Ποινικοποίηση εγκληματιών
Δυστυχώς στην πλειονότητα τους τα σωφρονιστικά ιδρύματα έχουν τιμωρητικό και όχι θεραπευτικό χαρακτήρα.
Αυτός είναι ένας από τους λόγους που η εκ νέου διάπραξη αξιόποινης πράξης από το άτομο που αποφυλακίστηκε είναι σχεδόν αναμενόμενη, κάτι που φυσικά εγείρει πολλές αμφιβολίες για την καταλληλότητα των σωφρονιστικών μέτρων σε πολλές χώρες.
Πολλοί εγκληματίες, μάλιστα, κατά τη διάρκεια της κράτησής τους απομονώνονται, εκβιάζονται και κακοποιούνται ψυχολογικά, σωματικά και σεξουαλικά.
Ειδικότερα, η υποτροπή πολλών εγκληματιών οφείλεται στην αδυναμία της κοινωνίας να τους προσφέρει ένα ανθρώπινο περιβάλλον διαβίωσης χωρίς να στιγματίζονται διά βίου.
Μετά την φυλακή
Πράγματι, οι περισσότεροι αποφυλακισθέντες θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην ανεύρεση εργασίας, θα βιώσουν πολλά ψυχολογικά προβλήματα και γενικότερα θα δυσκολευτούν να επανενταχθούν και να διασυνδεθούν ομαλά με το περιβάλλον τους.
Δημιουργείται, λοιπόν, ένας φαύλος κύκλος εκδίκησης ο οποίος θέλει τους εγκληματίες να μπαινοβγαίνουν στα σωφρονιστικά ιδρύματα και τις φυλακές να συμφορίζονται άνευ προηγουμένου.
“Αυτό σίγουρα δεν συμφέρει κανέναν καθώς η εγκληματικότητα συνεχίζει να αυξάνεται με ολέθριο αντίκτυπο στην κοινωνία, τη στιγμή που το ενδιαφέρον και η μέριμνα της πολιτείας για την καταπολέμηση της είναι μηδαμινά”, τονίζει η κ. Κωνσταντά.
Το υπόδειγμα φυλακών των Σκανδιναβικών χωρών
Στον αντίποδα, παράδειγμα προς μίμηση αποτελεί ο ανθρώπινος χαρακτήρας των φυλακών των Σκανδιναβικών χωρών που επενδύει στην αποκατάσταση και τη μείωση της υποτροπής των εγκληματιών.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι:
– άνω του 80% των κρατουμένων στις ΗΠΑ πρόκειται να εγκληματήσει ξανά όταν αποφυλακιστεί,
–την ίδια στιγμή που το ποσοστό αυτό στην Νορβηγία ανέρχεται μόλις στο 20%.
Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι το Νορβηγικό σωφρονιστικό σύστημα επιτρέπει στους κρατουμένους να αναμορφωθούν μέσα στις φυλακές παρακολουθώντας επαγγελματικά ή καλλιτεχνικά μαθήματα, σεμινάρια φιλοσοφίας, ψυχολογίας ή πολιτικής.
Επίσης, όλοι οι κρατούμενοι έχουν το δικαίωμα να εκτελέσουν τα πολιτικά τους καθήκοντα και γενικότερα η κοινωνία αποδέχεται την συνυπευθυνότητά της στην εγκληματογένεση και προσπαθεί μέσα από τον ανθρώπινο χαρακτήρα των φυλακών αλλά και την τακτική ψυχολογική υποστήριξη των φυλακιζόμενων να την περιορίσει.
Το παραπάνω σύστημα εδράζεται στην διαπαιδαγώγηση και η βία δεν απαντάται με βία όπως συμβαίνει στις περισσότερες φυλακές ανά τον κόσμο. αλλά, έμφαση δίνεται στην παιδεία και τον τρόπο με τον οποίο οι εγκληματίες μπορούν να μάθουν θετικές συμπεριφορές με σκοπό να ετοιμαστούν για να ενταχθούν εκ νέου στην κοινωνία.
Αξίζει να υπογραμμιστεί η περίφημη φράση του Lemert ότι: «Δεν είναι τελικά η παρέκκλιση που οδηγεί στον κοινωνικό έλεγχο, αλλά ο κοινωνικός έλεγχος ο ίδιος οδηγεί στην παρέκκλιση».
“Αυτό σημαίνει πως, όσο πιο αυταρχικά και περιοριστικά είναι τα μέτρα των φυλακών προς τους κρατουμένους, η εγκληματικότητα θα αυξάνεται και άτομα που εγκληματούν ξανά θα το κάνουν όχι επειδή είναι φύσει εγκληματίες αλλά επειδή η πολιτεία δεν μερίμνησε για την ομαλή επανένταξή τους”, καταλήγει η κ. Κωνσταντά.