Η εξουθένωση ή αλλιώς burn out έχει οριστεί ποικιλοτρόπως από τους ερευνητές. (Stalker & Harvey, 2002).
Οι περισσότεροι καταλήγουν σε έναν πολύπλευρο ορισμό που αναπτύχθηκε από τους Maslach και συνεργάτες (1996) και περιλαμβάνει τρεις διαστάσεις:
-τη συναισθηματική εξάντληση,
-την αποπροσωποποίηση, και,
-τη φθίνουσα επίδοση.
-Τι είναι η εξουθένωση;
Η συναισθηματική κόπωση και η εξάντληση αποτελούν ενδείξεις του burn out. Ο κυνισμός συνδέεται άμεσα με την εξουθένωση.
Πρόκειται για αρνητικές στάσεις και συμπεριφορές απέναντι στην ομήγυρη ή στο επαγγελματικό περιβάλλον.
Επιπρόσθετα, η αίσθηση προσωπικής αναποτελεσματικότητας συνεπάγεται με μειωμένη απόδοση στην εργασία.
Παρόμοια η συμπτωματολογία της κατάθλιψης με την εξουθένωση
“Πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι η εξουθένωση είναι μια κατάσταση άγχους που σχετίζεται είτε με την εργασία είτε με διαταραχές ψυχικής υγείας που σχετίζονται με την εργασία (Awa et al., 2010).
Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν διαφωνίες σχετικά με το εάν η εξουθένωση και η κατάθλιψη ταυτίζονται, καθώς παρουσιάζουν παρόμοια συμπτωματολογία. Ωστόσο, βρίσκεται ακόμη υπό διερεύνηση η συσχέτιση των δύο εννοιών (Koutsimani et al., 2019)“, αναφέρει η Μαρία Μωραΐτη-Απόφοιτη του Τμήματος Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης-Κοινωνική Διοίκησης με Κατεύθυνση την Κοινωνική Εργασία.
Επαγγελματική εξουθένωση σε επαγγέλματα ψυχικής υγείας
Σύμφωνα με έρευνες που έχουν διεξαχθεί κατά καιρούς ορισμένα επαγγέλματα παρουσιάζουν υψηλότερες πιθανότητες εμφάνισης συγκριτικά με κάποια άλλα.
Για παράδειγμα, οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι νοσηλευτές σε δύο ευρωπαϊκές πόλεις παρουσίασαν υψηλά επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης. (Priebe et al., 2005).
Ορισμένες έρευνες έχουν σημειώσει χαμηλότερη ικανοποίηση από την εργασία για τους κοινωνικούς λειτουργούς σε σύγκριση με τους ψυχιάτρους (Prosser et al., 1997), αλλά οι περισσότερες μελέτες δεν έχουν συγκρίνει τα ποσοστά εξουθένωσης σε ένα μεγαλύτερο εύρος επαγγελμάτων.
Για παράδειγμα, πολλές μελέτες είτε επικεντρώνονται στα ποσοστά εξουθένωσης για μεμονωμένες επαγγελματικές ομάδες όπως οι προαναφερθείσες είτε σε συγκεντρωτικά ευρήματα εξουθένωσης σε ένα ευρύτερο φάσμα επιστημονικών κλάδων που εργάζονται σε έναν μόνο τύπο υπηρεσίας, επί παραδείγματι προσωπικό ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης μιας ομάδας εντατικής διαχείρισης περιπτώσεων (Taris, 2006).
Τα συγκριτικά ποσοστά επαγγελματικής εξουθένωσης θα μπορούσαν να δώσουν χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο που θα πρέπει να οργανωθούν οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στην επαγγελματική εξουθένωση σε διάφορους επαγγελματικούς κλάδους (Morse et al., 2012).
Συσχετισμός εξουθένωσης και κατάθλιψης
“Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι υπάρχει αλληλοεπικάλυψη μεταξύ κατάθλιψης και εξουθένωσης, ενώ άλλοι διαφωνούν (Bianchi et al., 2015a). Ο Freudenberger (1974) επισημαίνει ότι τα άτομα που υποφέρουν από εξάντληση φαίνονται και ενεργούν σαν να πάσχουν από κατάθλιψη“, σημειώνει η κ. Μωραίτη, για να προσθέσει
“Ωστόσο, παρά την ομοιότητά της συμπτωματολογίας του burn out με αυτή της κατάθλιψης, η εξουθένωση δεν αναφέρεται στο DSM-V και δεν υπάρχουν ακόμα διαγνωστικά κριτήρια για την αναγνώρισή της.
Η διάγνωση της εξουθένωσης είναι αρκετά συχνή (Bakusic et al., 2017)”.
Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: σε ποιο βαθμό διαφοροποιείται η εξουθένωση από την κατάθλιψη;
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει μια θετική συσχέτιση μεταξύ εξουθένωσης και κατάθλιψης (Bianchi & Laurent, 2015).
Αρκετοί ερευνητές υποστήριξαν ότι επειδή οι μελέτες έχουν βρει σταθερό έως υψηλό συσχετισμό μεταξύ των δύο εννοιών, αυτό μπορεί να υποδηλώνει επικάλυψη και ότι η εξάντληση μπορεί να μην είναι ένα ξεχωριστό ψυχολογικό φαινόμενο αλλά μια διάσταση της κατάθλιψης.
Οι Kaschka et al. (2011) ανέφεραν ότι οι συσχετισμοί μεταξύ εξουθένωσης και κατάθλιψης εμφανίζονται συχνά σε διάφορες μελέτες.
Αυτό συνεπάγεται με το γεγονός ότι είτε υπάρχει επικάλυψη μεταξύ των δύο, είτε η εξουθένωση συνιστά επιβαρυντικό παράγοντα στην εμφάνιση κατάθλιψης.
Διαχωρισμός εξουθένωσης και κατάθλιψης
Από την άλλη πλευρά, εντοπίζονται και αντίθετες απόψεις.
Παρόλο που η εξουθένωση και η κατάθλιψη φαίνεται να μοιράζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, αρκετοί ερευνητές πιστεύουν ότι είναι δύο ξεχωριστές κατασκευές (Ahola & Hakanen, 2007).
Ταυτόχρονα, υποστηρίζουν ότι η συναισθηματική εξάντληση δεν σχετίζεται με την κατάθλιψη (Schaufeli & Enzmann, 1998).
Υφίστανται αρκετές μελέτες που έχουν δείξει ότι οι δύο έννοιες δεν αλληλεπικαλύπτονται (Toker & Biron, 2012).
Επιπλέον, ένας σημαντικός παράγοντας που φαίνεται να διακρίνει την εξουθένωση από την κατάθλιψη είναι το γεγονός ότι η πρώτη έννοια σχετίζεται με το εργασιακό περιβάλλον, ενώ η κατάθλιψη δεν σχετίζεται μόνο με κάτι τόσο συγκεκριμένο όπως η εργασία, αλλά και με πολλούς άλλους παράγοντες (Iacovides et al. 2003).
Δηλαδή, η εξουθένωση σχετίζεται ειδικά με το εργασιακό περιβάλλον, ενώ η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί ανεξάρτητα από τις συνθήκες του περιβάλλοντος (π.χ. κοινωνικό ή οικογενειακό περιβάλλον).
Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η διάκριση μπορεί να μην είναι πολύ ακριβής, καθώς η κατάθλιψη μπορεί να ξεκινήσει ως άγχος που σχετίζεται με την εργασία ή μπορεί να εξελιχθεί ως εξάντληση, καθώς το εργασιακό άγχος αυξάνεται και γίνεται εντονότερο.
Άγχος και εξουθένωση
Αλληλένδετο με το burn out είναι το άγχος, το οποίο δρα ως προστατευτικός παράγοντας όταν το άτομο θεωρεί ότι κινδυνεύει (Sun et al., 2012; Cole, 2014).
Ωστόσο, το παρατεταμένο άγχος μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογική δυσφορία, η οποία να επηρεάσει τη λειτουργικότητα του ατόμου (Cole, 2014).
Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το εργασιακό άγχος μπορεί να συντελέσει στην επιδείνωση του άγχους και στην επέκτασή του και σε άλλους τομείς της ζωής (Sun et al., 2012).
Για παράδειγμα, στη μελέτη του Βασιλόπουλου (2012) :
-οι συμμετέχοντες που ανέφεραν υψηλά επίπεδα κοινωνικού άγχους
-ανέφεραν και υψηλά επίπεδα εξουθένωσης.
Επιπλέον, οι Mark και Smith (2012) διαπίστωσαν ότι οι εργασιακές απαιτήσεις, η υπερβολική προσπάθεια και η υπερβολική δέσμευση συνδέονταν με αυξημένα επίπεδα άγχους.
Όπως επεσήμανε ο Turnipseed (1998) η αλληλεπίδραση μεταξύ εργασιακών και προσωπικών καταστάσεων δημιουργεί μια κατάσταση άγχους και κατ’ επέκταση συμβάλλει στην εμφάνιση της εξουθένωσης.
“Ωστόσο, δεν έχει καταστεί ακόμη σαφής η σχέση μεταξύ burn out και άγχους.
Τα αγχώδη άτομα φαίνεται ότι είναι πιο επιρρεπή στην εξουθένωση.
Και στην περίπτωση του προβληματικού άγχους τίθεται το ερώτημα, όπως και στην περίπτωση της κατάθλιψης, για το αν υπάρχει επικάλυψη μεταξύ των δύο εννοιών“, επισημαίνει η Μαρία Μωραΐτη.
Η πανδημία οδηγεί σε υψηλά επίπεδα άγχους στους επαγγελματίες υγείας
Στην εποχή των ιδιαίτερων συνθηκών της πανδημίας, η εξουθένωση ιδιαίτερα των επαγγελματιών υγείας βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα.
Επομένως, κρίνεται αναγκαία η ανάπτυξη παρεμβάσεων αντιμετώπισης και πρόληψης της επαγγελματικής εξουθένωσης, όχι μόνο σε συγκεκριμένους επαγγελματικούς κλάδους, όπως οι επαγγελματίες υγείας αλλά σε ένα μεγαλύτερο εύρος επαγγελματικών κλάδων.