Οι διαταραχές στην πρόσληψη των αισθητήριων πληροφοριών συνήθως λαμβάνουν τη μορφή ψευδαισθήσεων ή παραισθήσεων.
Συχνά, γίνεται κάποια σύγχυση μεταξύ των δύο αυτών όρων.
Διάκριση μεταξύ ψευδαισθήσεων και παραισθήσεων
Οι ψευδαισθήσεις δημιουργούνται όταν ένας ερεθισμός παρερμηνεύεται έτσι ώστε να γίνεται αντιληπτός ως κάτι διαφορετικό.
Αν δείτε μια ανθρώπινη μορφή σε απόσταση και καθώς πλησιάζετε ανακαλύψετε ότι στην πραγματικότητα είναι δέντρο, έχετε βιώσει μια ψευδαίσθηση.
Αντιθέτως, εάν βρίσκεστε σε ένα ανοιχτό πεδίο, χωρίς να υπάρχει τίποτα γύρω σας και πιστεύετε ότι βλέπετε ένα δέντρο κοντά σας, τότε βιώνετε μια παραίσθηση.
“Οι παραισθήσεις είναι αισθητήριες εμπειρίες οι οποίες λαμβάνουν χώρα χωρίς να υπάρχει άμεσος εναρκτήριος ερεθισμός.
Δημιουργούνται, θα λέγαμε, εκ του μηδενός από το νευρικό σύστημα”, εξηγεί η Χρύσα Πράντζαλου, Τμήμα Σύνταξης της Πύλης Ψυχολογίας Psychology.gr
Τρόποι με τους οποίους μπορούν να προκληθούν παραισθήσεις
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους μπορούν να προκληθούν παραισθήσεις.
Το 1950, οι Penfield & Rasmussen διεξήγαγαν μια σειρά ερευνών με άμεσο ηλεκτρικό διερεθισμό διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου, χρησιμοποιώντας μικροσκοπικά ηλεκτρόδια την ώρα που ο ασθενής βρισκόταν σε εγρήγορση.
Καθώς στον εγκέφαλο δεν υπάρχουν αισθητήριες νευρικές απολήξεις, οι ασθενείς δεν αισθάνονταν πόνο.
-Όταν ερεθιζόταν μια συγκεκριμένη περιοχή του οπτικού φλοιού, κάποιοι ανέφεραν ότι έβλεπαν μπαλόνια να αιωρούνται ψηλά σε έναν άπειρο ουρανό.
–Άλλοι ανέφεραν ότι έβλεπαν άλλου είδους οπτικές εικόνες.
Υπήρχαν παραισθήσεις, που προκαλούνταν από άμεσο διερεθισμό του οπτικού φλοιού αυτού καθαυτού.
Σε μερικές περιπτώσεις οι παραισθήσεις προκαλούνται από φαρμακευτικές ουσίες όπως:
-το LSD,
-η μεσκαλίνη, και,
-σε ηπιότερη μορφή, η ψιλοσυβίνη.
Τα παραισθησιογόνα φάρμακα προκαλούν έντονη ευαισθησία σε οπτικούς ερεθισμούς, έτσι που οι ήχοι και τα χρώματα γίνονται φωτεινότερα και καθαρότερα.
Πολλές ουσίες προκαλούν ψευδαισθήσεις
Πολλές ουσίες προκαλούν εμπειρίες οι οποίες περιγράφονται ως «παραισθήσεις», ενώ στην πραγματικότητα είναι ψευδαισθήσεις που προκαλούνται από αυτήν την εξαιρετική ευαισθησία.
Τέτοιες ψευδαισθήσεις έχουν ως αφετηρία έναν εξωτερικό ερεθισμό, και είναι τόσο ισχυρές και πειστικές που μοιάζουν σαν να έχουν προέλθει «από το πουθενά».
Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ελάχιστες περιπτώσεις κατά τις οποίες εκδηλώνονται παραισθήσεις.
Αυτές θεωρείται ότι προέρχονται από το χημικό διερεθισμό του οπτικού φλοιού από το φάρμακο.
Οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις
Οι οπτικές και ακουστικές ψευδαισθήσεις δεν είναι τόσο ασυνήθιστες.
Συχνά νομίζουμε ότι ακούσαμε έναν ορισμένο ήχο ο οποίος, μετά από εξέταση, αποδεικνύεται κάτι άλλο.
Εντούτοις, οι οπτικές, ή ακουστικές παραισθήσεις αντιμετωπίζονται συχνά ως σημάδι ψυχικής διαταραχής.
Εάν κάποιος βλέπει και αντιδρά σε οπτικές εικόνες ή ήχους οι οποίοι δεν υπάρχουν, συχνά θεωρείται -τουλάχιστον στις σύγχρονες, τεχνολογικώς προηγμένες κοινωνίες – άτομο που χρειάζεται ψυχιατρική περίθαλψη.
Η βίωση ψευδαισθήσεων, όπως το άκουσμα φωνών, θεωρείται σύμπτωμα της ψυχιατρικής διαταραχής της σχιζοφρένειας.
Υπερκόπωση και ψυχική ένταση
Ψευδαισθήσεις – και σε σπάνιες περιπτώσεις παραισθήσεις – μπορεί να προκαλούνται και από άλλες εμπειρίες, όπως η υπερκόπωση ή η ψυχική ένταση.
Ο Oswald (1970) εκπόνησε αρκετά πειράματα αποστέρησης ύπνου ήταν η εμφάνιση παραισθήσεων ή ψευδαισθήσεων στα άτομα.
-Αυτές ήταν δυνατόν να σχετίζονται με εσφαλμένη αντίληψη κίνησης.
Για παράδειγμα, ένα σχέδιο ταπετσαρίας μπορούσε να φαίνεται ότι στριφογυρίζει, ή ένα έπιπλο έμοιαζε να μετατοπίζεται από τη θέση του, όταν το άτομο δεν το κοίταζε.
Άνθρωποι που κάνουν πολύ περιορισμένο ύπνο είναι δυνατόν να βιώσουν παρόμοιες εμπειρίες.
Αυτός είναι ο λόγος που η οδήγηση κάτω από τέτοιες συνθήκες μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνη.
Συναισθησία
“Γνωρίζουμε πολύ περισσότερα σχετικά με τις οπτικές ψευδαισθήσεις και τις οπτικές παραισθήσεις παρά για οποιεσδήποτε άλλες”, εξηγεί η κ. Πράντζαλου, προσθέτοντας:
“Ωστόσο, αυτά τα φαινόμενα μπορεί να εμπλέκουν και τις άλλες αισθήσεις.
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει απτικές ή ακουστικές ψευδαισθήσεις όταν κάτι ηχεί ή όταν κάτι το αισθανόμαστε σαν κάτι άλλο.
Πραγματικά, υπάρχουν αρκετά παιχνίδια σε κοινωνικές συναναστροφές που βασίζονται σε αυτές τις ψευδαισθήσεις”.
Το φαινόμενο αυτό, που είναι γνωστό ως “συναισθησία”, αφορά τη σύγχυση μεταξύ διαφορετικών αισθητηριακών τύπων, όπως όταν κάποιος βιώνει έναν ήχο ως γεύση ή ένα χρώμα ως ήχο.
-Σε μια μελέτη που αφορούσε έναν άνδρα ο οποίος είχε τυφλωθεί από τα έντεκά του χρόνια, βρέθηκε ότι συνέχιζε να βιώνει την αφή και τον ήχο με όρους χρωματικούς.
Αυτό έκανε όταν ήταν παιδί, και εξακολουθούσε να αποτελεί μέρος της εμπειρίας του ακόμη κι όταν δεν μπορούσε πια να δει (Wheeler & Cutsforth, 1925).
H Vernon (1962) διατύπωσε την άποψη ότι η συναισθησία μπορεί να είναι φυσιολογική κατάσταση για τα βρέφη, τα οποία προοδευτικά μαθαίνουν να διαφοροποιούν τους διαφορετικούς αισθητηριακούς τύπους που συνθέτουν τις εμπειρίες.
Άλλοι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι η συναισθησία μπορεί να είναι αποτέλεσμα νευρικών συγχύσεων στο θάλαμο.
Αυτό ίσως να οφείλεται στη δράση των νευροδιαβιβαστών (χημικές ουσίες που διαβιβάζουν νευρικές ώσεις) στις νευρικές οδούς σε ολόκληρη την περιοχή του εγκεφάλου.
Βεβαίως, τέτοια συμπεράσματα είναι κατά βάση εικασίες που στηρίζονται στην υπάρχουσα γνώση για το πώς διαφορετικά τμήματα του εγκεφάλου φέρουν σε πέρας διαφορετικές λειτουργίες.
Το παρόν άρθρο αποτελεί αδειοδοτημένο απόσπασμα από το βιβλίο “Εισαγωγή στην ψυχολογία” που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πεδίο.