Είπαμε στο προηγούμενο άρθρο πως ήρθαμε στη ζωή χωρίς να μας ρωτήσουν και πεθαίνουμε, ενώ δεν το θέλουμε. Μένει τώρα να ρωτήσουμε τους εαυτούς μας: αφού είναι έτσι τα πράγματα ποιος είναι ο σκοπός της ύπαρξής μας σε αυτόν τον κόσμο; Τι ήρθαμε να κάνουμε πάνω σε αυτή τη γη που ο Δημιουργός μας μάς έβαλε να κατοικήσουμε;
Κάποιος θα μας απαντήσει πως ήρθαμε για να ικανοποιήσουμε το παραγωγικό μοντέλο, να εργαστούμε τη γη, να παράγουμε προιόντα και υλικά αγαθά προκειμένου να διατραφούμε και να συνεχίσουμε να ζούμε.
Άλλος θα μας πει πως ο σκοπός μας είναι να πετύχουμε την σεξουαλική διαιώνιση του ανθρωπίνου είδους και ένας άλλος διαβλέπει ως έσχατο σκοπό της ύπαρξής μας ότι είναι η ενότητα και η ειρηνική συμβίωση των ανθρώπων στο πλαίσιο της συμμόρφωσης στον νόμο που ελεύθερα οι άνθρωποι, στην κλίμακα της ιστορίας τους, καθόρισαν και σε ένα βαθμό πέτυχαν να επιβάλουν.
Όλα αυτά ασφαλώς είναι δεκτά. Βαραίνει όμως στη σκέψη μου ο λόγος της Αγίας Γραφής: Κι αν όλα αυτά τα πετύχεις στο ακέραιο, αν δεν έχεις αγάπη δεν είσαι τίποτα.
Βέβαια, ο ισχυρισμός αυτός μοιάζει αυθαίρετος. Θα δούμε όμως πως εδράζεται αυτή η θεωρία σε πραγματικά γεγονότα που έχουν συνάφεια με την καλλιέργεια διαπροσωπικών σχέσεων.
Η πλήρης λύση του υπαρξιακού προβλήματος έγκειται στην κατάκτηση της διαπροσωπικής ένωσης, στη συγχώνευση δηλαδή του εαυτού με ένα άλλο άτομο, στην αγάπη. Είναι η επαλήθευση της επιταγής να αγαπάς τον άλλον σαν τον εαυτό σου, γιατί ο άλλος είναι το alter ego.
Η επιθυμία για διαπροσωπική ένωση είναι η πιο ισχυρή από όλες τις άλλες. Είναι το αρχαιότερο πάθος, είναι η δύναμη που συγκρατεί την ανθρώπινη φυλή, την οικογένεια, την κοινωνία.
Η αποτυχία, δηλαδή η μη επίτευξη αυτής της ένωσης σημαίνει τρέλα και καταστροφή. Χωρίς αγάπη, η ανθρωπότητα δεν θα επιβίωνε ούτε μια μέρα. Η αγάπη είναι η συνεκτική δύναμη του Σύμπαντος Κόσμου. Ω
Ωστόσο, αν ονομάσουμε την κατάκτηση της διαπροσωπικής ένωσης «αγάπη», βρισκόμαστε σε σοβαρές δυσκολίες, δεδομένου ότι η ενότητα μεταξύ των ανθρώπων μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους. Αλλά μήπως είναι όλοι αυτοί μορφές αγάπης; Ή μήπως πρέπει να διατηρήσουμε τη λέξη «αγάπη» για έναν συγκεκριμένο τύπο ένωσης, που υπήρξε η ιδανική αρετή όλων των μεγάλων θρησκειών και φιλοσοφικών συστημάτων τεσσάρων χιλιάδων χρόνων ανατολικού και δυτικού πολιτισμού;
Όπως πάντα στις δυσκολίες γύρω από το περιεχόμενο των λέξεων, η απάντηση μπορεί να είναι αυθαίρετη. Αυτό όμως που έχει σημασία είναι να γνωρίζουμε περί ποίου είδους ένωση μιλάμε, όταν μιλάμε για αγάπη.
Αναφερόμαστε στην αγάπη ως ώριμη λύση του προβλήματος της ύπαρξης ή αναφερόμαστε στις ελλιπείς μορφές αγάπης που παρατηρούνται σε μορφές ανθρώπινης συμβίωσης.
Θα ξεκινήσω τη συζήτηση για την αγάπη με την τελευταία εκδοχή.
Συμβιωτική αγάπη
Η συμβιωτική αγάπη έχει το βιολογικό της μοντέλο στη σχέση μεταξύ της μητέρας και του εμβρύου. Είναι δύο, αλλά ένα. Ζουν μαζί (συμβίωση), χρειάζονται ο ένας τον άλλον. Το έμβρυο είναι μέρος της μητέρας, λαμβάνει ό,τι χρειάζεται από αυτό. η μητέρα είναι ο κόσμος του, το ταΐζει, το προστατεύει, αλλά και η ζωή της προεκτείνεται από αυτό.
Στη φυσική συμβιωτική ένωση, τα σώματα είναι ανεξάρτητα, αλλά το ίδιο είδος ένωσης υπάρχει και ψυχολογικά.
Η παθητική μορφή της συμβιωτικής ένωσης είναι αυτή της υποταγής, ή, για να χρησιμοποιήσουμε έναν κλινικό ψυχιατρικό όρο, του μαζοχισμού (διαφορετικό από τον όρο περί της σεξουαλικής διέγερσης).
Ο μαζοχιστής ξεφεύγει από την αφόρητη αίσθηση του χωρισμού και της μοναξιάς, γινόμενος μέρος ενός άλλου ατόμου που κυριαρχεί, καθοδηγεί, τον προστατεύει. που είναι η ζωή και το οξυγόνο του. Ο μαζοχιστής έχει την αντίληψη ότι είναι ένα τίποτα, εκτός εάν γίνει μέρος κάποιου που θεωρεί ισχυρό: μέρος του μεγαλείου, της δύναμης, της ασφάλειας κάποιου.
Ο μαζοχιστής δεν χρειάζεται να παίρνει μόνος του αποφάσεις, δεν χρειάζεται να αναλαμβάνει κινδύνους, δεν είναι ποτέ μόνος, δεν είναι ανεξάρτητος. δεν έχει αυτονομία.
Μπορεί να υπάρχει μαζοχιστική υποταγή στη μοίρα, στην ασθένεια, στη ρυθμική μουσική, στην οργανική κατάσταση που προκαλείται από τα ναρκωτικά ή υπό υπνωτική επίδραση: σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το άτομο παραιτείται της ακεραιότητάς του, καθιστά τον εαυτό του όργανο κάποιου, έξω και πέρα από τον εαυτό του.
Για παράδειγμα: ένας τύπος με μαζοχιστικά χαρακτηριστικά εμπιστεύεται τον εαυτό του περισσότερο σε φίλους παρά στο πρόσωπο που ζει μαζί ή τον πατέρα ή τη μητέρα. Οι φίλοι αυτοί δίνουν το ψυχολογικό στήριγμα σε αυτόν. Αυτοί έχουν άμεση προτεραιότητα και αυθεντία. Επομένως, ένα τέτοιο αυτοηττώμενο (μαζοχιστικό) άτομο συμβιώνει μεν αλλά έχει προδώσει την ελευθερία του και την ανεξαρτησία του.
Πρόκειται περί ελλιπούς συμβιωτικής αγάπης.
Εκτός από την παθητική μορφή της συμβιωτικής ενότητας, υπάρχει και η ενεργή μορφή της. Είναι η κυριαρχία, η επιβολή πάνω στον άλλο, ή, για να χρησιμοποιηθεί ο ψυχολογικός όρος που αντιστοιχεί στον μαζοχισμό, τον σαδισμό.
Ο σαδιστής θέλει να ξεφύγει από τη μοναξιά του, την αίσθηση της απομόνωσής του, αναλαμβάνοντας υπό την εξουσία του ένα άλλο άτομο. Ξεχνάει τον εαυτό του ενσωματώνοντας ένα άλλο ον, που το ειδωλοποιεί.
Ο σαδιστής συνδέεται με εκείνους που υποκύπτουν σε αυτόν, καθώς οι τελευταίοι εξαρτώνται από τον πρώτο. δεν μπορούν να ζήσουν χωρίς τον άλλο.
Η διαφορά σαδιστή και μαζοχιστή έγκειται μόνο στο γεγονός ότι ο σαδιστής κυριαρχεί, επιβάλλεται, προσβάλλει, εξευτελίζει και ο μαζοχιστής διατάσσεται, προσβάλλεται, εξευτελίζεται.
Αυτή βέβαια είναι μια σημαντική διαφορά, αλλά με μια βαθύτερη και πιο συναισθηματική έννοια, η διαφορά είναι ελάχιστη σε σύγκριση με αυτά που έχουν και οι δύο περιπτώσεις κοινά: Συγχώνευση και αφομοίωση των προσώπων, χωρίς διατήρηση της ακεραιότητας και ελευθερίας της προσωπικότητας.
Η ένωση των προσώπων που στηρίζεται στην αγάπη
Σε αντίθεση με τη συμβιωτική ένωση, η ώριμη αγάπη είναι ένωση υπό την προϋπόθεση της διατήρησης της ακεραιότητας, της ατομικότητας κάποιου. Η αγάπη είναι μια ενεργή δύναμη του ανθρώπου. Mια δύναμη που ακυρώνει τα τείχη που τον χωρίζουν από τους συνανθρώπους του, που τον κάνει να ξεπεράσει την αίσθηση της απομόνωσης και του χωρισμού, επιτρέποντας ωστόσο να παραμένει ο ίδιος και να διατηρεί την ακεραιότητά του. Φαίνεται παράδοξο, αλλά στην αγάπη δύο όντα γίνονται ένα, αλλά παραμένουν δύο.
Στη λειτουργία μιας ενεργού αγάπης, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, είναι κύριος της αγάπης του. στη λειτουργία όμως μιας παθητικής στοργής, ο άνθρωπος είναι το αντικείμενο των γεγονότων που ο ίδιος δεν συνειδητοποιεί. Φθόνος ζήλια, φιλοδοξία, λαχτάρα, είναι πάθη. Η αγάπη είναι ενέργεια ανθρώπινης δύναμης που μπορεί να ασκηθεί στην ελευθερία και δεν είναι συνέπεια εξαναγκασμού.
Η αγάπη είναι ένα ενεργό συναίσθημα, είναι μια κατάκτηση. Ο ενεργός χαρακτήρας της αγάπης μπορεί να συνοψιστεί στη φράση που αποδίδεται στον Ιησού Χριστό: «μακάριόν εστιν διδόναι μάλλον ή λαμβάνειν» (Πράξεις 20:35).
*Ο Αντώνης Ιακώβου Ελευθεριάδης είναι καθηγητής δρ. Φιλολογίας και Θεολόγος