Η δημιουργική σκέψη τα τελευταία χρόνια αποτελεί ένα συστηματικό αντικείμενο έρευνας στον χώρο της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής. Η νοητική αυτή ικανότητα έχει σχέση με την εφευρετικότητα και την πρωτοτυπία της σκέψης, την λεγόμενη δηλαδή δημιουργικότητα του ατόμου. Η δημιουργική σκέψη στηρίζεται στην ικανότητα του ατόμου να χρησιμοποιεί ποικίλους τρόπους προσέγγισης ενός προβλήματος και να βρίσκει μεγάλο αριθμό ιδεών και λύσεων για κάθε πρόβλημα που το απασχολεί.
Κύρια χαρακτηριστικά των δημιουργικών ατόμων είναι τα εξής:
1) δείχνουν έντονη περιέργεια για τα πράγματα που συμβαίνουν γύρω τους
2) έχουν πολλές και ποικίλες ερωτήσεις και απορίες
3) αντιλαμβάνονται περισσότερο τις λεπτομέρειες, τη δομή, την πορεία και τις συνέπειες των φαινομένων
4) έχουν αισιόδοξη διάθεση και πιστεύουν πως μπορούν να φέρουν σε πέρας οτιδήποτε προσπαθήσουν να δημιουργήσουν
5) παράγουν έργα που έχουν πρωτοτυπία και εκφραστικότητα
6) βρίσκουν νέες ιδέες και λύσεις ακόμη και για κοινά προβλήματα
7) επινοούν και κατασκευάζουν νέα μηχανικά μέσα
8) προσαρμόζονται εύκολα στις νέες καταστάσεις
9) αναλύουν το κοινώς παραδεκτό και πολλές φορές το αμφισβητούν
10) δημιουργούν εντελώς απροσδόκητα πράγματα και δείχνουν ενδιαφέρον για τις εικαστικές τέχνες
Υπάρχουν όμως και άνθρωποι που δυσκολεύονται να εκφράσουν τη δημιουργική τους διάθεση για τους εξής λόγους:
•έχουν υπερβολικό άγχος μήπως κάνουν κάποιο λάθος
•είναι προσκολλημένοι στο κοινώς παραδεκτό
•έχουν απόλυτη εμπιστοσύνη μόνο στη λογική και στη μία και μοναδική λύση
•φοβούνται την αποτυχία και επιδιώκουν μόνο το ασφαλές
•έχουν έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό τους ότι μπορούν να βρουν και άλλες εναλλακτικές λύσεις
•δείχνουν αδιαφορία και αρνητική στάση για την αντιμετώπιση των καταστάσεων γύρω τους
•φοβούνται μήπως φανούν ανόητοι και γίνουν αντικείμενο χλευασμού των άλλων
Η δημιουργική σκέψη των παιδιών
Έρευνες για τη φύση και την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης στα παιδιά έχουν δείξει ότι κάποια παιδιά που έχουν υψηλό δείκτη νοημοσύνης δεν είναι συγχρόνως και δημιουργικά. Στις ίδιες έρευνες έχει επίσης διαπιστωθεί ότι ορισμένα δημιουργικά παιδιά δεν έχουν ούτε υψηλό δείκτη νοημοσύνης ούτε την ικανότητα να αναλύουν και να συνθέτουν έννοιες με λογικό τρόπο ώστε να βρίσκουν μία μόνο λύση, κάτι που αποτελεί βασική γνωστική διεργασία των σχολικών μαθημάτων. Αυτά λοιπόν τα δημιουργικά παιδιά βρίσκονται σε μειονεκτική θέση στο σημερινό σχολείο, γιατί ενώ παρουσιάζουν πολλές δυνατότητες για πρωτοτυπία και εφευρετικότητα και θα μπορούσαν να γίνουν ιδιαίτερα χαρισματικά και παραγωγικά άτομα στην ενήλικη ζωή τους, λόγω της αναμενόμενης χαμηλής σχολικής επίδοσης βρίσκονται στο περιθώριο της σχολικής ζωής.
Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι στην περίοδο περίπου της Δ΄ τάξης του δημοτικού τα παιδιά παρουσιάζουν μία γενικότερη πτώση στις δημιουργικές τους δεξιότητες και στην εφευρετικότητά τους. Η κάμψη αυτή πρέπει να αποδοθεί κυρίως στην διαδικασία της συμμόρφωσης των παιδιών προς συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς και σκέψης που τους επιβάλλει το παραδοσιακό σχολείο, τρόποι που είναι μονοσήμαντοι, απλοί και στηρίζονται μόνο στην κοινή λογική.
Πάντως είναι ευρέως αποδεκτό ότι η δημιουργική σκέψη αποτελεί μία σπουδαία νοητική ικανότητα η οποία με κατάλληλη άσκηση και αγωγή μπορεί να βελτιωθεί σε όλα τα παιδιά. Γι’ αυτό πρέπει να εφαρμόζονται ειδικά προγράμματα αγωγής της δημιουργικής σκέψης σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης που θα βοηθούν τα παιδιά να παράγουν πρωτότυπες και χρήσιμες ιδέες και να τις εφαρμόζουν στην πράξη τόσο στο σχολείο όσο και γενικότερα στην καθημερινή τους ζωή.
Εύα Ν. Τσώλη, Ψυχολόγος, εξειδίκευση στην αξιολόγηση και αποκατάσταση μαθησιακών δυσκολιών
evatsoli2@gmail.com