Η παιδική φιλία είναι μία στενή και έντονη συναισθηματική σχέση που νιώθει ένα παιδί προς ένα ή περισσότερα παιδιά. Η σχέση αυτή είναι πολύ σημαντική για το παιδί, γιατί με τους φίλους του μοιράζεται πολλές στιγμές της καθημερινής του ζωής στο σχολείο και στη γειτονιά και ανταλλάσσει μαζί τους απόψεις για τους στόχους, τα ενδιαφέροντα και τα προβλήματα που τα απασχολούν.
Κατά πρώτο χρόνο της ζωής ενός βρέφους υπάρχει ελάχιστη αλληλεπίδραση με τα άλλα βρέφη. Η κοινωνική του ανταπόκριση, σε αυτό το στάδιο της ανάπτυξης κατευθύνεται κυρίως προς τους ενηλίκους και προς τα μεγαλύτερα αδέλφια του. Στην ηλικία περίπου των επτά μηνών, το μωρό παίζει μόνο του, αγνοώντας τα άλλα παιδιά, ενώ στην ηλικία των έντεκα μηνών ενδιαφέρεται περισσότερο για τα παιχνίδια του και λιγότερο για τα παιδιά που παίζουν μαζί του. Το ενδιαφέρον του βρέφους αρχίζει να στρέφεται προς τα άλλα παιδιά περίπου στην ηλικία των δεκαπέντε μηνών ενώ στο δεύτερο χρόνο της ζωής του το παιδί αρχίζει να τροποποιεί τη συμπεριφορά του και να προσαρμόζεται με τις δραστηριότητες των άλλων παιδιών, άρα να αλληλεπιδρά κοινωνικά.
Οι φιλικές επαφές των παιδιών, στην προσχολική ηλικία, αυξάνονται ραγδαία μεταξύ του δεύτερου και του πέμπτου χρόνου της ζωής τους. Τα νήπια δημιουργούν τις πρώτες τους φιλικές σχέσεις, κατά κανόνα, με άτομα του ίδιου φύλου και η κοινωνική τους αλληλεπίδραση είναι περισσότερο φιλική και συνεργατική παρά ανταγωνιστική και εχθρική. Μετά τον πέμπτο χρόνο της ζωής τους, οι φιλικές σχέσεις παίρνουν τη μορφή στενής προσκόλλησης προς συγκεκριμένα παιδιά ενώ οι συνομήλικοι και οι στενοί φίλοι ασκούν σημαντικές κοινωνικές επιδράσεις στο παιδί. Τα πιο πολλά παιδιά, στην ηλικία περίπου των επτά ετών, διαλέγουν ως συμπαίκτες τους στα παιχνίδια τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόρια. Μετά, όμως, τον όγδοο χρόνο οι επαφές με τα άτομα του αντίθετου φύλου μειώνονται σημαντικά μέχρι την ηλικία περίπου των δώδεκα ετών.
Στην αρχή οι παιδικές φιλίες αλλάζουν συχνά και είναι περιορισμένης διάρκειας. Με την πάροδο της ηλικίας, όμως, γίνονται σταθερότερες γιατί παγιώνονται τα κοινά ενδιαφέροντα των παιδιών. Πάντως, ακόμα και στις λεγόμενες ευκαιριακές φιλίες, οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των παιδικών φίλων είναι ιδιαίτερα έντονες και ξεχωριστές.
Βασικό κριτήριο επιλογής των πρώτων παιδικών φίλων είναι η τοπική εγγύτητα, δηλαδή όταν τα παιδιά μένουν στην ίδια γειτονία ή πηγαίνουν στο ίδιο σχολείο. Τα παιδιά που ζουν σε απομονωμένες και αραιοκατοικημένες περιοχές, κατά κανόνα, δυσκολεύονται στην απόκτηση φίλων αφού το πεδίο των επιλογών είναι πολύ περιορισμένο. Αργότερα η ευκαιριακή φιλία λόγω τοπικής εγγύτητας παύει να υφίσταται και το παιδί ωριμάζοντας αποκτά φιλίες με βάση συγκεκριμένα κριτήρια. Τα παιδιά της σχολικής ηλικίας επιλέγουν κυρίως για φίλους άτομα με υψηλή δημοτικότητα που έχουν φιλική και χαρούμενη διάθεση.
Οι φιλικές σχέσεις των παιδιών στηρίζονται κυρίως στην έννοια της ισοτιμίας και της ομοιότητας. Δύο στενοί φίλοι μπορεί να μην έχουν ίδιες γνωστικές, μαθησιακές και κοινωνικές δεξιότητες ( δηλαδή ίδια επίδοση στα σχολικά μαθήματα, κοινά ταλέντα) έχουν όμως ίδιες αξίες και κοινές αντιλήψεις, φιλοδοξίες σκοπούς και στόχους.
Επίσης, υπάρχουν φιλίες μεταξύ παιδιών τα οποία έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, που όμως αλληλοσυμπληρώνονται. Για παράδειγμα, ένα αυταρχικό παιδί μπορεί να δημιουργήσει μία φιλική σχέση με ένα άλλο παιδί που είναι κυρίως υποτακτικό. Πάντως, μία φιλία για να είναι βιώσιμη πρέπει να ικανοποιεί αμοιβαία και τα δύο μέρη. Αν ένα μέλος δεν αντλεί ικανοποίηση και αισθάνεται δυσαρεστημένο από τη φιλική σχέση, τότε η φιλία είναι καταδικασμένη. Σταθερότερες είναι οι φιλικές σχέσεις που έχουν ευελιξία στους ρόλους, που στηρίζονται στην ελεύθερη προσωπική έκφραση και που δεν υφίσταται ανταγωνισμός μεταξύ των παιδιών.
Ορισμένα, όμως, παιδιά δεν καταφέρνουν να αναπτύξουν φιλίες με τους συνομηλίκους τους. Αυτό συμβαίνει για τους εξής λόγους:
α) το παιδί με την συμπεριφορά του προκαλεί την απορριπτική στάση των άλλων παιδιών
β) το παιδί ζητάει μόνο την συντροφιά των ενηλίκων
γ) το παιδί δεν έχει κοινά ενδιαφέροντα με τα άλλα παιδιά
δ) το παιδί είναι υπερβολικά εσωστρεφές και απομονωμένο
Ένα τέτοιο παιδί πιθανότατα να αντιμετωπίσει αργότερα τόσο στην εφηβεία όσο και στην ενήλικη ζωή του σοβαρή ψυχοκοινωνική ανεπάρκεια.
Οι παιδικές φιλίες δίνουν την ευκαιρία στο παιδί να νιώσει ελεύθερο και να μοιραστεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά του για πρώτη φορά με τους φίλους του. Αν το παιδί δεν αποκτήσει φίλους, θα παρουσιάσει δυσκολίες αργότερα όταν θα χρειαστεί να έχει μία στενή σχέση με το άλλο φύλο, μια σχέση περισσότερο πολύπλοκη και απαιτητική. Άρα το παιδί που δεν θα μπορέσει να δημιουργήσει στενές διαπροσωπικές σχέσεις και να έχει φιλίες, πιθανώς να ζήσει και τις επόμενες φάσεις της ζωής του στη μοναξιά και στη συναισθηματική αποξένωση.
Εύα Ν. Τσώλη, Ψυχολόγος, εξειδίκευση στην αξιολόγηση και αποκατάσταση μαθησιακών δυσκολιών
evatsoli2@gmail.com