H εκπαίδευση τουαλέτας – Διαταραχές ελέγχου των σφιγκτήρων στην παιδική ηλικία

H χρήση της τουαλέτας αποτελεί ένα σημαντικό αναπτυξιακό επίτευγμα του νηπίου και συντελείται συνήθως μεταξύ του 2ου και του 3ου έτους.

Το επίτευγμα αυτό αποτελεί μία ακόμη ένδειξη της αυξανόμενης αυτονομίας του νηπίου, καθώς είναι αποτέλεσμα βιολογικής ωρίμανσης αλλά και εκούσιας συνεργασίας του νηπίου σε μια μαθησιακή διαδικασία.

H απόκτηση ελέγχου των σφιγκτήρων από το νήπιο αξιολογείται όχι μόνο ως αναπτυξιακό επίτευγμα αλλά και ως ένδειξη κοινωνικοποίησης.

Ο έλεγχος των σφιγκτήρων προϋποθέτει την αναστολή διεργασιών, οι οποίες κατά τη βρεφική ηλικία είναι εντελώς ακούσιες.

Στην ηλικία αυτή, οι σφιγκτήρες χαλαρώνουν αντανακλαστικά με αποτέλεσμα την απέκκριση του περιεχομένου τους.

Η διαδικασία της εκπαίδευσης στον έλεγχο των μυών αυτών, προϋποθέτει τη βιολογική τους ωρίμανση αλλά και την αντίληψη των ερεθισμάτων που σηματοδοτούν στον άνθρωπο αυτές τις βιολογικές ανάγκες.

Το παιδί που διαθέτει την απαραίτητη οργανική ωριμότητα πρέπει να μάθει να αντιλαμβάνεται την πίεση που ασκεί η ουροδόχος κύστη πριν την ούρηση και να ειδοποιεί τη μητέρα του.

Kατά τη διάρκεια της νύχτας αυτή η διαδικασία είναι πιο πολύπλοκη, γιατί το ουροποιητικό σύστημα του παιδιού πρέπει να αντιδρά με μεγαλύτερη πίεση των σφιγκτήρων μυών, προκειμένου να ξυπνήσει το παιδί.

Συνήθως το στάδιο της εκπαίδευσης στον έλεγχο των σφιγκτήρων, διανύεται χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες.

Σε πολλές περιπτώσεις όμως η πορεία αυτή δεν είναι ομαλή και δεν ολοκληρώνεται πάντοτε με απόλυτη επιτυχία.

-Τα στάδια της απόκτησης του ελέγχου

Τα στάδια που διέρχεται η πλειοψηφία των παιδιών είναι:

• Στον 2^ο χρόνο της ζωής  το παιδί αρχίζει σταδιακά να συνειδητοποιεί το αίσθημα της γεμάτης κύστης.
• Στον 3^ο χρόνο αναβάλλει την ούρηση συσπώντας τους μύες του περινέου με συνέπεια την αύξηση της χωρητικότητας της ουροδόχου κύστης.
• Στον 3^ο-4^ο χρόνο ουρεί όταν κάθεται στην τουαλέτα και έχει γεμάτη κύστη.
• Στη ηλικία των 4 χρόνων μπορεί να διακόψει εκούσια την ούρηση.
• Στην ηλικία των 6 χρόνων έχει αποκτήσει την ικανότητα να αρχίζει την ούρηση ανεξάρτητα από το επίπεδο πληρότητας της ουροδόχου κύστης.

Τα περισσότερα παιδιά μαθαίνουν να ελέγχουν την ούρηση πρώτα κατά τη διάρκεια της ημέρας και μετά κατά τη διάρκεια της νύχτας. 

Μετά τον 4^ο χρόνο ζωής τα περισσότερα παιδιά έχουν μάθει να ελέγχουν την ούρηση στη διάρκεια όλου του 24ώρου.

-Πηγή άγχους 

Η άσκηση του παιδιού στη χρήση της τουαλέτας αποτελεί πολλές φορές πηγή άγχους, τόσο για το ίδιο όσο και για τους γονείς του και μπορεί να προκαλέσει έντονες συγκρούσεις μεταξύ τους.

Προσπάθειες άσκησης του παιδιού στον έλεγχο των σφιγκτήρων προτού επέλθει η αναγκαία οργανική ωριμότητα είναι αναποτελεσματικές και πολλές φορές επιβλαβείς.

Αν οι απαιτήσεις των γονέων είναι πρόωρες και η τακτική που ακολουθούν αυστηρή και αυταρχική, τότε η διαδικασία αυτή ενδέχεται να καταλήξει σε συνεχείς αντιπαραθέσεις.

Το παιδί, το οποίο αντιλαμβάνεται τη σημασία που έχει η διαδικασία αυτή για τους γονείς του, ενδέχεται να τη χρησιμοποιήσει ως ένα μέσο πρόκλησης της προσοχής τους και επιβολής της δικής του θέλησης.

Στις περιπτώσεις όμως όπου αυτή η φυσιολογική λειτουργία μετατρέπεται σε πεδίο συγκρούσεων, το παιδί συνήθως καθυστερεί στην απόκτηση αυτονομίας, ταλαιπωρεί αφάνταστα τους γονείς του και μπορεί να αποκτήσει ακόμη και προβλήματα υγείας, όπως χρόνια δυσκοιλιότητα.

Επιπλέον, πολλές φορές οι γονείς μπορεί να χάσουν την ψυχραιμία τους με το παιδί, θεωρώντας ότι σκόπιμα τους παιδεύει, και να το τιμωρήσουν, δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο την κατάσταση και εντείνοντας, με τον τρόπο αυτόν, την αντιπαράθεση.

Σε ακραίες περιπτώσεις μάλιστα, έχει αναφερθεί ότι «ατυχήματα» που αφορούν την ορθή χρήση της τουαλέτας μπορεί να προκαλέσουν ακόμα και κακοποίηση του παιδιού.

Διαταραχές

Η αδυναμία του παιδιού να αποκτήσει έλεγχο των σφιγκτήρων πέραν της ηλικίας που δικαιολογεί η οργανική του ανωριμότητα, μπορεί να πάρει τη μορφή δύο ειδών διαταραχών της απέκκρισης: της ενούρησης και της εγκόπρισης.

Ωστόσο, ακόμα και στην περίπτωση επιτυχούς απόκτησης ελέγχου των σφιγκτήρων, είναι δυνατό να εκδηλώνονται παλινδρομικά επεισόδια, ιδιαίτερα σε περιόδους άγχους, κούρασης και συναισθηματικών εντάσεων.

Τα επεισόδια αυτά μπορεί να είναι σποραδικά και να μην αποτελούν λόγο ανησυχίας, ή να παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά, με αποτέλεσμα την απώλεια του ήδη αποκτηθέντος ελέγχου των σφιγκτήρων.

Στην περίπτωση αυτή, η ενούρηση και η εγκόπριση αποκαλούνται δευτεροπαθείς.

Η συμβουλή προς τους γονείς είναι,  να ακολουθούν τον προσωπικό ρυθμό του παιδιού τους και να ξεκινούν την άσκηση για τον έλεγχο των σφιγκτήρων στην ηλικία μεταξύ 12 και 30 μηνών.