Η δυσανεξία στη γλουτένη, ονόματι κοιλιοκάκη (Celiac disease), είναι μια σοβαρή αυτοάνοση νόσος του λεπτού εντέρου με γονιδιακό υπόβαθρο, που αφορά 1 στα 100 άτομα παγκοσμίως και απασχολεί κυρίως τις νεαρές ηλικίες στον δυτικό κόσμο.
Μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας, ακόμη και υπογονιμότητα, αποβολές σε εγκύους, δερματικά εξανθήματα και πολλά άλλα προβλήματα που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Αποτελεί χρόνια εντεροπάθεια που μπορεί να προκύψει σε οποιαδήποτε ηλικία και σχετίζεται με την κατανάλωση γλουτένης από γενετικά προδιατεθειμένα άτομα.
“Η γλουτένη είναι μια πρωτεΐνη στο σιτάρι, τη σίκαλη και το κριθάρι, αλλά και σε προϊόντα καθημερινής χρήσης, όπως φάρμακα, συμπληρώματα ή προϊόντα φροντίδας δοντιών και χειλιών, κραγιόν και πλαστελίνες play dough“, εξηγεί η κ. Ιωάννα Αδαμίδου–MS, RD –Διαιτολόγος – Διατροφολόγος & Βιολόγος -Υπεύθυνη Bioiatriki+ Nutrition, Θεσσαλονίκη -Επιστημονική Συνεργάτης ΒιοΚλινικής Θεσσαλονίκης
Παθοφυσιολογία και συμπτώματα δυσανεξίας στη γλουτένη
“Όταν ένα άτομο με δυσανεξία στη γλουτένη καταναλώσει τρόφιμα ή προϊόντα που την εμπεριέχουν, πυροδοτείται έντονη ανοσολογική απόκριση με έκκριση αντισωμάτων IgG, χρόνια φλεγμονή και φθορά του επιθηλίου του λεπτού εντέρου (βλάβη, καταστροφή ή ατροφία των εντερικών λαχνών)“, σημειώνει η κ. Αδαμίδου, προσθέτοντας:
“Τούτες οι αλλοιώσεις στον εντερικό βλεννογόνο δεν επιτρέπουν τη σωστή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από τα τοιχώματα του λεπτού εντέρου στην κυκλοφορία του αίματος“.
Ως εκ τούτου, στα κύρια συμπτώματα της κοιλιοκάκης συμπεριλαμβάνεται:
-η δυσαπορρόφηση λιπών,
-βιταμινών και ιχνοστοιχείων, αλλά και,
-διάρροια ή δυσκοιλιότητα,
-μετεωρισμός,
-κοιλιακό άλγος,
-απώλεια βάρους,
-σιδηροπενική αναιμία που δεν ανταποκρίνεται στη θεραπεία με σίδηρο,
-αυξημένες τρανσαμινάσες,
-αδυναμία και κόπωση.
Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ένα 20% των πασχόντων είναι ασυμπτωματικοί.
Τι είναι η κοιλιοκάκη
Η κοιλιοκάκη είναι μια γενετική, κληρονομική νόσος, ωστόσο μπορεί επίσης να εμφανιστεί έπειτα από:
-μια εγχείρηση,
-εγκυμοσύνη,
-τοκετό,
-ιογενή λοίμωξη ή,
-σοβαρή ψυχολογική διαταραχή.
Η έλλειψη διάγνωσης ή αντιμετώπισης της κοιλιοκάκης συνεπάγεται:
-συστηματική δυσαπορρόφηση θρεπτικών ουσιών,
-υποσιτισμό και απώλεια βάρους, και,
-οδηγώντας σε μακροπρόθεσμες επιπλοκές για την υγεία που δεν είναι απαραίτητα γαστρεντερικής φύσεως, όπως:
-οστεοπενία και οστεοπόρωση,
-χαμηλό ανάστημα,
-προβλήματα ανάπτυξης στα παιδιά,
-υποπλασία οδοντικού σμάλτου,
-ανεξήγητη στειρότητα,
-υπογονιμότητα ,
-επαναλαμβανόμενες αποβολές,
-δερματικά εξανθήματα με κνησμό (ερπητοειδής δερματίτιδα),
-κακοήθειες (π.χ. λέμφωμα, αδενοκαρκίνωμα του λεπτού εντέρου),
-νευρολογικές διαταραχές (π.χ. επιληψία, ημικρανίες),
-άγχος ή κατάθλιψη.
Διάγνωση κοιλιοκάκης
Ως αυτοάνοση εντεροπάθεια, η κοιλιοκάκη έχει μια τυπική γαστρεντερολογική συμπτωματολογία που διαγιγνώσκεται κλινικά λαμβάνοντας υπόψη και το οικογενειακό ιστορικό, σε συνδυασμό με εξετάσεις αίματος (θετικά αντισώματα ιστικής τρανσγλουταμινάσης και ενδομυϊου στον ορολογικό διαγνωστικό έλεγχο) και συμβατή ιστολογική εικόνα των παθολογικών εντερικών αλλοιώσεων έπειτα από βιοψία του εντερικού βλεννογόνου του δωδεκαδακτύλου.
Παράλληλα, σχετίζεται και με ένα ευρύ φάσμα άτυπων εκδηλώσεων ή και αυτοάνοσων νοσημάτων, με συνήθη διάγνωση κατά τον αιματολογικό έλεγχο για άλλη αιτία, όπως για παράδειγμα:
– σιδηροπενική αναιμία,
-θυρεοειδή,
-σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι,
-ή κατά τη διάρκεια ενδοσκοπικού ελέγχου για τη διερεύνηση δυσπεψίας ή γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης.
Χρειάζεται προσοχή κατά τη διαφορική διάγνωση, αφού η κοιλιοκάκη έχει παρόμοια συμπτώματα με:
-το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου,
-τη φλεγμονώδη νόσο του εντέρου,
-την εκκολπωματίτιδα,
-τις εντερικές λοιμώξεις,
-τη σιδηροπενική αναιμία, ή,
-το σύνδρομο χρόνιας κόπωσης.
Διατροφικές συστάσεις όταν υπάρχει διάγνωση κοιλιοκάκης
“Η μόνη θεραπευτική γραμμή για άτομα με κοιλιοκάκη είναι η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης, τουτέστιν η κατάρτιση ενός ισορροπημένου διαιτολογίου από κλινικό διατροφολόγο με πλήρη αποφυγή των τροφίμων που περιέχουν γλουτένη, ακόμη και ίχνη αυτής“, επισημαίνει η κ. Αδαμίδου, ενώ συστήνει:
Συστήνεται συνεπώς:
-η πλήρης αποχή από το σιτάρι,
-τη σίκαλη και το κριθάρι, καθώς και,
-οτιδήποτε παρασκευάζεται από αυτά (π.χ. δημητριακά πρωινού, ψωμί, φρυγανιές, πίτες και προϊόντα ζύμης, πίτσα, ζυμαρικά, διάφορα επεξεργασμένα τρόφιμα, μπύρα κτλ).
“Ακόμη και η ελάχιστη επαφή με κόκκους από αλεύρι ή η χρήση μιας επιφάνειας όπου προηγουμένως είχε τοποθετηθεί λευκό ψωμί, μπορεί να πυροδοτήσει ανοσοαπόκριση και συμπτωματολογία“, λέει η κ. Αδαμίδου.
Εξοικείωση με τις ετικέτες τροφίμων
-Επιπλέον, το άτομο με κοιλιοκάκη πρέπει να εξοικειωθεί με τις ετικέτες τροφίμων και άλλων προϊόντων που μπορεί να περιέχουν γλουτένη, ώστε να κάνει 100% ασφαλείς επιλογές.
Τι μπορώ να φάω εάν έχω κοιλιοκάκη;
Το ευχάριστο είναι πως υπάρχει μια πληθώρα τροφίμων που εκ φύσεως δεν περιέχουν γλουτένη, όπως:
- Φρούτα
- Λαχανικά, πατάτες
- Κόκκινο κρέας και κοτόπουλο
- Ψάρια και θαλασσινά
- Γάλα και γαλακτοκομικά
- Όσπρια
- Ξηροί καρποί, σπόροι chia, λιναρόσπορος
- Ρύζι, κινόα, καλαμπόκι
- Σόγια
Η εισαγωγή μικρών ποσοτήτων βρώμης στη διατροφή μπορεί να γίνει σε συνεννόηση με τον γαστρεντερολόγο.
Παράλληλα, υπάρχει πλέον στην αγορά μια ικανοποιητική ποικιλία εναλλακτικών επιλογών τροφίμων δίχως γλουτένη, είτε σε μεγάλα supermarkets είτε σε μικρότερα μαγαζιά με βιολογικά προϊόντα, αρκεί αυτά να είναι συσκευασμένα με σαφή επισήμανση στη διατροφική ετικέτα, ή οπωσδήποτε να μη συλλέγονται ή συνυπάρχουν στον ίδιο χώρο με προϊόντα γλουτένης, προς αποφυγή αλληλο-μόλυνσης (cross-contact).
Ενδεικτικά, στην αγορά διατίθεται:
-ψωμί,
-ζυμαρικά και μπισκότα χωρίς γλουτένη,
-ακόμη και αλεύρι χωρίς γλουτένη.
Δεν συστήνεται η κατανάλωση ενός υποτιθέμενου “gluten-free” τροφίμου όταν υπάρχει η παραμικρή αμφιβολία για τα συστατικά του.
Είναι σημαντικό, εν κατακλείδι, η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης να επιβλέπεται από κλινικό διατροφολόγο και να βασίζεται κατά κύριο λόγο στα προαναφερθέντα φρέσκα, μη επεξεργασμένα τρόφιμα, καθώς αυτά προσφέρουν:
-ενέργεια,
-πληθώρα πολύτιμων θρεπτικών συστατικών για καλή υγεία, δίχως ουδεμία επιβάρυνση στον επιθηλιακό βλεννογόνο του λεπτού εντέρου του ατόμου με κοιλιοκάκη.
“Η ευλαβική υιοθέτηση μιας διατροφής άνευ γλουτένης αποτελεί στην ουσία τρόπο ζωής στην καθημερινότητα, στο σχολείο και τη δουλειά, στο supermarket, στο εστιατόριο και στα πάρτυ, στο ταξίδι και τις διακοπές, που διασφαλίζει την παύση των συμπτωμάτων, την αποτροπή περαιτέρω βλαβών στον εντερικό βλεννογόνο και την επαναφορά της φυσιολογικής δομής και λειτουργίας των λαχνών του λεπτού εντέρου“, καταλήγει η κ. Αδαμίδου.