Δερματοφυτίες: Ποια τα συμπτώματα και οι αντιμετώπισή τους

Οι δερματοφυτίες είναι η συχνότερη μορφή μυκητιάσεων.

Οι μύκητες που τις προκαλούν, γνωστοί ως δερματόφυτα, μπορούν να μολύνουν έναν οργανισμό χωρίς να προϋποθέτουν την ύπαρξη κάποιας εισόδου στο δέρμα όπως για παράδειγμα μια ανοιχτή πληγή.

Τα δερματόφυτα τρέφονται από την κερατίνη και κατά συνέπεια προσβάλλουν εκείνες τις δομές του δέρματος με τη μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε κερατίνη, δηλαδή την επιδερμίδα, τις τρίχες και τα νύχια.

Πολλοί τύποι μυκήτων προσβάλλουν την ανθρώπινη κερατίνη και συνήθως ανήκουν στα είδη  Epidermophyton, Microsporum και Trichophyton.

Μετάδοση

Τα δερματόφυτα μεταδίδονται :

•  από άνθρωπο σε άνθρωπο (από θραύσματα μύκητα ή από λέπια δέρματος που φέρουν μολυσματικά σωματίδια μύκητα).
• από ζώο σε άνθρωπο (πχ. μολυσμένο σκύλο, γάτα, τρωκτικό, κουνέλι)
• από αντικείμενο σε άνθρωπο (πχ. ρούχο, πετσέτα, κλινοσκέπασμα, βούρτσα μαλλιών μολυσμένα από λέπια δέρματος και θραύσματα μύκητα)
• από το έδαφος σε άνθρωπο (πχ. όταν περπατάμε ξυπόλυτοι σε δημόσιους χώρους, πισίνες κλπ.)

Οι δερματοφυτίες είναι μεταδοτικές.

Οι μύκητες που τις προκαλούν μπορούν επιβιώνουν στο περιβάλλον για μεγάλα χρονικά διαστήματα με αποτέλεσμα η λοίμωξη να μπορεί να εμφανίζεται και μεταγενέστερα από την πρώτη επαφή.

Κλινική εικόνα

Όλες οι περιοχές του σώματος είναι εκτεθειμένες σε λοιμώξεις από δερματόφυτα, καθώς αυτά αναπτύσσονται στην εξωτερική στοιβάδα του δέρματος.

Πιο συγκεκριμένα :

Στο τριχωτό της κεφαλής

• Προσβάλλει συχνότερα τα παιδιά προεφηβικής ηλικίας.
• Προκαλούνται κυρίως από το είδος Microsporum canis που μεταδίδεται στα παιδιά από γάτες και σκύλους.
• Εκδηλώνεται με κηλίδες που μπορεί να χαρακτηρίζονται από κνησμό και ήπια απολέπιση που θυμίζει πιτυρίδα. Σε αυτή την περίπτωση, πρόκειται για μια φλεγμονώδη μορφή, με έντονη ερυθρότητα και ελάττωση των τριχών, οι οποίες γίνονται λεπτές, εύθραυστες και γκρίζες.
• Σε άλλη περίπτωση, η δερματοφυτία εμφανίζεται με τη μορφή μαύρων στιγμάτων.
• Σπανιότερα εμφανίζεται ως πιο σοβαρή μορφή, γνωστή ως κηρίο. Χωρίς θεραπεία καταλήγει σε ουλές και μόνιμη απώλεια μαλλιών.

Επιπλέον, στο συγκεκριμένο είδος δερματοφυτίας, έχει παρατηρηθεί ότι σε μια οικογένεια τα ενήλικα μέλη μπορεί να φέρουν το μύκητα στο κεφάλι χωρίς να νοσούν. Ωστόσο, τα μέλη αυτά μπορεί να επαναμολύνουν το παιδί.

Γένια

• Όπως και με το τριχωτό της κεφαλής, έτσι μπορούν να προσβληθούν τα γένια των ανδρών.
• Παρατηρούνται κυκλικές κηλίδες ξηρές και ερυθρές με απολέπιση και ενίοτε θραυσμένες τρίχες

Πρόσωπο

• Αν προσβληθεί το πρόσωπο, παρατηρούνται ερυθρές κηλίδες με ακανόνιστο πλαίσιο και κνησμό.
• Σε πιο σοβαρές μορφές μπορεί να υπάρχει απολέπιση και φλεγμονή.

Κορμός – άνω και κάτω άκρα

• Πρόκειται για την τυπική μορφή των δερματοφυτικών βλαβών.
• Συνήθως εκδηλώνεται με κυκλικές (δακτυλιοειδείς) κηλίδες που έχουν τάση να επεκτείνονται περιφερικά. Οι κηλίδες αυτές έχουν υπερυψωμένο περίγραμμα που είναι ερυθρό και λεπιδώδες ενώ στο κέντρο το δέρμα δείχνει καθαρό. Επιπλέον, τα εξανθήματα μπορεί να συνοδεύονται από κνησμό και αίσθημα πόνου.

Χέρια

• Τα δερματόφυτα που μολύνουν τα χέρια προτιμούν συνήθως τις παλάμες και τα σημεία ανάμεσα στα δάχτυλα.
• Παρουσιάζονται με ερυθρότητα, απολέπιση, κνησμό, φυσαλίδες, και υπερκεράτωση.
• Στις περισσότερες περιπτώσεις, σχετίζεται με τη δερματοφυτία των πελμάτων (δευτεροπαθής μόλυνση).

Μηρογεννητικές πτυχές

• Πιο συχνά εμφανίζεται στους άνδρες.
• Εντοπίζεται αρχικά στις πτυχές του δέρματος της μηρογεννητικής περιοχής ενώ μπορεί να εξαπλωθεί και στο ανώτερο εσωτερικό μέρος του ενός ή και των δύο μηρών.
• Εμφανίζεται ως ερυθρή-καφέ πλάκα με ελαφρώς επηρμένα όρια. Συνοδεύεται από κνησμό, ερυθρότητα, αίσθημα καύσου και απολέπιση.
• Συχνά σχετίζεται με μυκητίαση στα νύχια ή στα πέλματα, καθώς οι μύκητες μπορούν να εξαπλωθούν από εκείνα τα σημεία προς τη μηρογεννητική περιοχή.

Πόδια

• Γνωστή ως «πόδι του αθλητή», πρόκειται για μια μορφή μυκητίασης που προσβάλλει το 20% του γενικού πληθυσμού.
• Συνήθως προσβάλλονται τα διαστήματα μεταξύ των δακτύλων αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να παρουσιαστεί σε όλο το πέλμα και το εσωτερικό του πέλματος.
• Η συνηθέστερη εκδήλωση είναι αυτή στα μεσοδακτύλια διαστήματα. Χαρακτηρίζεται από έντονο κνησμό ενώ το δέρμα είναι φλεγμονώδες και υγρό. Καθώς η λοίμωξη εξελίσσεται, το δέρμα μαλακώνει. Σταδιακά οι άκρες της μολυσμένης περιοχής γίνονται λευκές και αρχίζει η απολέπιση.
• O κνησμός και οι επώδυνες ρωγμές που συχνά δημιουργούνται αποτελούν συχνά πύλη εισόδου για παθογόνα βακτήρια, οδηγώντας σε σοβαρές φλεγμονές των κάτω άκρων.

Νύχια

• Οι ονυχομυκητιάσεις εμφανίζονται στο 2-8% του παγκόσμιου πληθυσμού, με τα νύχια των ποδιών να προσβάλλονται πιο συχνά από τα νύχια των χεριών.
• Αρχικά παρουσιάζεται μια λευκή ή κίτρινη κηλίδα κάτω από την επιφάνεια του νυχιού. Καθώς η μυκητίαση επεκτείνεται,  μπορεί να προκαλέσει αποχρωματισμό, παραμόρφωση της επιφάνειας του νυχιού, πάχυνση του νυχιού, διαχωρισμό από το δέρμα και σπάσιμο του νυχιού. Μπορεί να συνοδεύεται από ευαισθησία του δέρματος γύρω από το νύχι.
• Παρά τη θεραπεία, το ποσοστό υποτροπής ή/και επαναμόλυνσης κυμαίνεται σε 16-25%.

Πότε πρέπει να επισκεφτώ το γιατρό

Οι μυκητιάσεις από δερματόφυτα αντιμετωπίζονται εύκολα, εφόσον γίνει σωστή διάγνωση και θεραπεία από τον δερματολόγο.

Ακόμα και στην πιο απλή μορφή, τα ερυθρά εξανθήματα και ο κνησμός μπορεί να είναι συμπτώματα άλλων αιτιών όπως αλλεργία ή έκζεμα.

Σημαντικό να επισκεφτείτε το γιατρό :

• Αν το παιδί σας έχει εμφανίσει συμπτώματα δερματοφυτίας του τριχωτού της κεφαλής.
• Αν τα συμπτώματα της δερματοφυτίας δεν έχουν βελτιωθεί ή έχουν χειροτερεύσει μετά από 2 εβδομάδες χρήσης αντιμυκητιασικών τοπικών φαρμάκων.
• Αν έχετε κάποια ασθένεια ή παίρνετε φάρμακα που εξασθενούν το ανοσοποιητικό σύστημα.
• Αν έχετε εμφανίσει συμπτώματα μυκητίασης του ποδιού και έχετε διαγνωστεί με διαβήτη ή πρόβλημα στην κυκλοφορία του αίματος.

H έγκαιρη και ακριβής διάγνωση είναι κρίσιμη, καθώς τέτοιες καταστάσεις τείνουν να χρονίζουν ενώ υπάρχουν και συχνές υποτροπές, σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και μετά τη θεραπεία.

Φαρμακευτική αντιμετώπιση

Δεδομένου του ότι τα διάφορα είδη δερματόφυτων ανταποκρίνονται διαφορετικά στα αντιμυκητιασικά φάρμακα, η θεραπεία και η διάρκειά της πρέπει να διαμορφώνεται αναλόγως από τον δερματολόγο.

• Οι περισσότερες περιπτώσεις επιφανειακών δερματοφυτιών μπορούν να αντιμετωπιστούν με τοπική θεραπεία. Κρέμες/αλοιφές/gel/σπρέι εφαρμόζονται μία ή δύο φορές την ημέρα για διάστημα 2- 4 εβδομάδων.
• Συστήνεται επίσης εβδομαδιαία χρήση αντιμυκητιασικών σαμπουάν τόσο για λούσιμο όσο και για το σώμα ή άλλα ειδικά προϊόντα πχ. σαμπουάν με θειούχο σελήνιο
• Σε περίπτωση που υπάρχει υποψία τα ενήλικα μέλη μιας οικογένειας να φέρουν τους μύκητες στο τριχωτό της κεφαλής τους χωρίς να νοσούν, πρέπει να λούζονται παροδικά με ένα αντιμυκητιασικό σαμπουάν.
• Η από στόματος αγωγή ενδείκνυται κυρίως στη δερματοφυτία του τριχωτού της κεφαλής, του γενίου, σε ορισμένες περιπτώσεις ονυχομυκητίασης, στην εκτεταμένη δερματοφυτία του κορμού  καθώς και σε περιπτώσεις που η τοπική θεραπεία δεν είναι αποτελεσματική ή η λοίμωξη είναι επίμονη.
• Σε σοβαρές φλεγμονές με έντονο κνησμό μπορεί να συνταγογραφηθούν στεροειδή φάρμακα για τοπική χρήση ή ακόμη και συνδυασμός στεροειδούς με αντιμυκητιασικό φάρμακο.
• Στην ονυχομυκητίαση, συστήνεται η θεραπεία με φαρμακευτικό βερνίκι νυχιών. Το νύχι πρέπει επίσης να λιμάρεται ώστε να μπορεί το φάρμακο να περάσει στις ενδότερες στοιβάδες του νυχιού.
• Σημαντικό είναι η αντιμυκητιασική θεραπεία να ακολουθείται συστηματικά για το σωστό χρονικό διάστημα. Η παρατεταμένη διάρκεια της αγωγής ( για παράδειγμα 12 εβδομάδες για την ονυχομυκητίαση των ποδιών) μπορεί να αποθαρρύνει την συμμόρφωση του ασθενούς. Ωστόσο αυτό είναι ιδιαίτερα επιζήμιο για την αποτελεσματικότητα της θεραπείας.
• Τα αντιμυκητιασικά φάρμακα για χορήγηση από το στόμα πρέπει να συνταγογραφούνται και να παρακολουθούνται από το γιατρό λόγω των πιθανών παρενεργειών και αλληλεπιδράσεων τους με άλλα φάρμακα.
• Αν η μετάδοση του μύκητα έγινε από το κατοικίδιο, τότε και αυτό θα πρέπει να εξετάζεται και να θεραπεύεται.

Είναι σημαντικό να γίνεται η διάγνωση από τον δερματολόγο πριν την εφαρμογή κάποιου τοπικού φαρμάκου.

Στην περίπτωση της δερματοφυτίας, αν χρησιμοποιηθεί, ως πρώτη γραμμή θεραπείας, ένα τοπικό κορτιζονούχο σκεύασμα, τότε η εμφάνιση των συμπτωμάτων θα αλλάξει, κάνοντας τη διάγνωση πολύ πιο δύσκολη.

Πρόληψη

• Αποφεύγουμε να ξύνουμε τις προσβεβλημένες περιοχές καθώς μπορούμε να μεταφέρουμε το μύκητα σε διαφορετικό σημείο στο σώμα.
• Προληπτικά, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες, μπορούν να χρησιμοποιούνται: αντιμυκητιασικό σπρέι, γέλη για ντους ή σαμπουάν (1-2 φορές την εβδομάδα).
• Τα πόδια πρέπει να πλένονται καθημερινά με σαπούνι και νερό.
• Τα σημεία μεταξύ των δακτύλων των ποδιών πρέπει να στεγνώνονται καλά.
• Τα νύχια των ποδιών πρέπει να είναι κοντά, στεγνά και καθαρά.
• Για τη σωστή εφαρμογή της θεραπείας με το φαρμακευτικό βερνίκι, το προσβεβλημένο νύχι δεν πρέπει να βάφεται (για τις γυναίκες).
• Βεβαιωνόμαστε ότι τηρούνται οι κανόνες υγιεινής και αποστείρωσης στους χώρους πχ. αισθητικής που επισκεπτόμαστε.
• Οι κάλτσες πρέπει να αλλάζονται συχνά ( κυρίως αν το πόδι ιδρώνει εύκολα ) καθώς και μετά από κάθε μπάνιο ή ντους. Προτιμούμε τις βαμβακερές κάλτσες γιατί απορροφούν τον ιδρώτα.
• Δεν κυκλοφορούμε ξυπόλητοι γύρω από πισίνες, αποδυτήρια, ντουζιέρες και άλλους δημόσιους χώρους.
• Προτιμάμε παπούτσια από υλικό που επιτρέπει στο πόδι να αναπνέει.
• Τους θερινούς μήνες, αν πρέπει να φορέσουμε κλειστά, στενά ή αθλητικά παπούτσια μπορούμε να τα ψεκάζουμε εσωτερικά με αντιμυκητιασικό σπρέι ή πούδρα.
• Παλιά παπούτσια που έχουν φορεθεί σε προηγούμενη λοίμωξη των ποδιών ή των νυχιών, μπορεί να φιλοξενούν σπόρους από μύκητες και ιδανικά δεν πρέπει να φοριούνται.
• Αντιμυκητιασική πούδρα χρησιμοποιείται προληπτικά και στις πτυχές του δέρματος.
• Δεν μοιραζόμαστε με άλλους πετσέτες, ρούχα, κάλτσες, παπούτσια.
• Δεν μοιραζόμαστε προσωπικά είδη περιποίησης (βούρτσες, χτένες, ψαλιδάκια για νύχια, προϊόντα μακιγιάζ, κρέμες σώματος) όπου μπορούν να αποικούν οι μύκητες.
• Η καλή υγιεινή με καθημερινό πλύσιμο και συχνή αλλαγή καθαρών και σιδερωμένων ρούχων είναι σημαντική για την πρόληψη των μυκητιάσεων.
• Αποφεύγουμε τα βαριά ή στενά ρούχα κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, καθώς μπορεί να προκαλέσουν υπερεφίδρωση.
• Ο ρουχισμός πρέπει να είναι άνετος και να επιτρέπει την κυκλοφορία του αέρα. Προτιμώνται τα λεπτά και βαμβακερά υφάσματα.
• Αποφεύγουμε να μένουμε πολλές ώρες με βρεγμένα ρούχα ή μαγιό.
• Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, αποφεύγουμε τα ζεστά μπάνια, τις σάουνες και τα χαμάμ.
• Να τοποθετείται πάντα πετσέτα στο σημείο που θα καθίσουμε ή θα ξαπλώσουμε πχ. ξαπλώστρες, επιφάνειες γυμναστηρίου.
• Σε περίπτωση μυκητίασης στο παρελθόν, τα ρούχα θα πρέπει να πλένονται με κατάλληλο απορρυπαντικό.
• Να χρησιμοποιούνται ήπια καθαριστικά του δέρματος το καλοκαίρι.
• Όσοι ιδρώνουν υπερβολικά (δηλαδή έχουν υπεριδρωσία) μπορεί να χρειασθούν ειδική αγωγή, με διακοπτόμενη χρήση ειδικών λοσιόν και καθημερινή χρήση απορροφητικών σκευασμάτων σε μορφή πούδρας (με ή χωρίς αντιμυκητιασικά συστατικά).
• Η απώλεια του περιττού βάρους και η καλή ρύθμιση του σακχάρου σε διαβητικούς ασθενείς είναι σημαντική στην πρόληψη ή καλύτερη διαχείριση της θεραπείας.