Για πολλούς αιώνες ψυχολόγοι, φιλόσοφοι και επιστήμονες αναζητούν τι προκαλεί την κατάθλιψη.
Τραύματα παιδικής ηλικίας; Χημική ανισορροπία στον εγκέφαλο; Έλλειψη αγάπης ή κοινωνικής σύνδεσης; Οι θεωρίες πολλές, η απόδειξη ελάχιστη, σημειώνεται σε άρθρο στο Psychology Today.
Ο Ντέιβιντ Μπερνς, διάσημος ψυχίατρος, βραβευμένος ερευνητής και συγγραφέας, επίκουρος Καθηγητής Ψυχιατρικής και Επιστημών Συμπεριφοράς στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, ο οποίος υπογράφει το σχετικό άρθρο επισημαίνει πως πριν από περισσότερα από 1.700 χρόνια, ο στωικός φιλόσοφος Επίκτητος πρότεινε κάτι ριζικά διαφορετικό: «Δεν μας ταράζουν τα πράγματα, αλλά οι απόψεις μας για τα πράγματα».
Μια ριζοσπαστική ιδέα που πολλούς αιώνες μετά έμελλε να γίνει η βάση της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας (CBT), την οποία ανέπτυξαν οι Albert Ellis και Aaron Beck. Η CBT βασίζεται στην ιδέα ότι αν αλλάξεις τον τρόπο που σκέφτεσαι, μπορείς να αλλάξεις και τον τρόπο που νιώθεις.
Αλλά ισχύει αυτό; Είναι πράγματι οι σκέψεις μας που προκαλούν τα αρνητικά μας συναισθήματα;
Θέλοντας να διερευνήσουν αυτή την ερώτηση, ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα από χρήστες της εφαρμογής Feeling Great, η οποία καταγράφει τις σκέψεις και τα συναισθήματα σε πραγματικό χρόνο. Αυτό είναι σημαντικό: οι περισσότερες έρευνες στηρίζονται σε αναδρομικές ερωτήσεις για το πώς ένιωθε κανείς τις τελευταίες δύο εβδομάδες, μέθοδος ευάλωτη σε παραμορφώσεις που προκαλεί η μνήμη και ο χρόνος.
Στη συγκεκριμένη μελέτη, οι χρήστες καλούνταν να καταγράψουν μια αρνητική σκέψη (π.χ. «Είμαι αποτυχημένος») και να βαθμολογήσουν κατά πόσο την πιστεύουν. Όσοι κατάφεραν να μηδενίσουν την πίστη σε μια αρνητική σκέψη -εν προκειμένω το ένα τρίτο των συμμετεχόντων- εμφάνισαν και μια μέση μείωση 87% σε επτά αρνητικά συναισθήματα (θλίψη, άγχος, θυμός κ.ά.), και μάλιστα μέσα σε μόλις 80 λεπτά.
Αυτό δείχνει ότι όταν αλλάζει η σκέψη, αλλάζει άμεσα και το συναίσθημα. Όμως, θα μπορούσε να ισχύει και το αντίστροφο: ότι η αλλαγή στο συναίσθημα προκαλεί την αλλαγή στη σκέψη. Πώς λύνεται αυτό το ερευνητικό αίνιγμα;
Οι ερευνητές εξέτασαν τέσσερα πιθανά μοντέλα:
Οι αρνητικές σκέψεις προκαλούν αρνητικά συναισθήματα.
Τα αρνητικά συναισθήματα προκαλούν αρνητικές σκέψεις.
Σκέψεις και συναισθήματα αλληλοτροφοδοτούνται κυκλικά.
Ένας άγνωστος τρίτος παράγοντας επηρεάζει και τα δύο.
Το αποτέλεσμα; Η ανάλυση έδειξε καθαρά ότι οι αρνητικές σκέψεις προκαλούν άμεσα και έντονα αρνητικά συναισθήματα. Τα συναισθήματα δεν φαίνεται να προκαλούν αντίστοιχα τις σκέψεις και δεν υπήρξε ένδειξη κυκλικής σχέσης ή τρίτου παράγοντα.
Η βασική ιδέα της CBT επιβεβαιώνεται: οι σκέψεις επηρεάζουν τα συναισθήματα περισσότερο απ’ όσο τα συναισθήματα επηρεάζουν τις σκέψεις. Πρόκειται για ένα εύρημα με τεράστιες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.
Για να διασφαλίσουν ότι τα αποτελέσματα δεν ήταν τυχαία, οι ερευνητές επανέλαβαν τη μελέτη σε δείγμα 1.393 χρηστών, αυτή τη φορά με χρήση έκδοσης της εφαρμογής που περιελάμβανε τεχνητή νοημοσύνη. Τα αποτελέσματα ήταν σχεδόν ταυτόσημα.
Το πιο εντυπωσιακό εύρημα της έρευνας είναι ότι όσο περισσότερο μειωνόταν η πίστη σε μια αρνητική σκέψη, τόσο περισσότερο βελτιωνόταν και η συναισθηματική κατάσταση του χρήστη. Ακόμα και όσοι δεν κατάφεραν να μηδενίσουν πλήρως την αρνητική σκέψη, παρουσίασαν βελτίωση ανάλογη με τη μείωση της πεποίθησης σε κάτι αρνητικό.
Το συμπέρασμα είναι ξεκάθαρο: η αλλαγή στον τρόπο σκέψης μπορεί να επιφέρει γρήγορη και ουσιαστική ανακούφιση από καταθλιπτικά ή αγχώδη συναισθήματα. Σε πολλές περιπτώσεις, χωρίς τη μεσολάβηση ανθρώπινου θεραπευτή.
Αν και η τεχνολογία προσφέρει ισχυρά εργαλεία, οι ερευνητές τονίζουν ότι η ανθρώπινη σύνδεση παραμένει αναντικατάστατη. Η πρόοδος δεν ακυρώνει την ανάγκη για ψυχοθεραπεία ή υποστήριξη από ειδικούς. Όμως τα δεδομένα δείχνουν πως η ουσιαστική αλλαγή μπορεί να έρθει πολύ πιο γρήγορα απ’ όσο πιστεύαμε και ότι αυτή η αλλαγή ξεκινά από τις σκέψεις.
Σε έναν κόσμο γεμάτο αβεβαιότητα και έντονο ψυχικό βάρος, η ιδέα πως μπορούμε να αλλάξουμε τη συναισθηματική μας κατάσταση αλλάζοντας τον τρόπο που σκεφτόμαστε δεν είναι απλώς μια «ευχή». Είναι μια θέση επιστημονικά τεκμηριωμένη, που ανοίγει συναρπαστικές νέες πόρτες στη θεραπεία της ψυχικής υγείας.
Ο Επίκτητος το είχε πει πρώτος. Και η σύγχρονη επιστήμη, 1.700 χρόνια μετά, τον επιβεβαιώνει.