Η εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, γι’ αυτό και η θεραπεία της χρήζει ιδιαίτερης προσοχής.
Η θεραπεία μπορεί να αρχίζει, αλλά δεν τελειώνει απλά με τη διακοπή της χρήσης.
Είναι μια μακρά διαδικασία προσωπικής αλλαγής, μέσα από την οποία μπορεί το άτομο να τροποποιήσει μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς, συναισθηματικές αντιδράσεις και αντιλήψεις που τον οδηγούν στη χρήση.
Θεραπευτικές Κοινότητες
Η ψυχοκοινωνική προσέγγιση των θεραπευτικών κοινοτήτων είναι ένα από το πιο σημαντικά μοντέλα διεθνώς για την επίτευξη της απεξάρτησης και την επανένταξη των εξαρτημένων χρηστών στην κοινωνία.
“Η θεραπευτική κοινότητα υποστηρίζει θεραπευτικά τα άτομα που είναι σοβαρά εξαρτημένα από κάποια ουσία ή από συνδυασμό ουσιών.
Η θεραπευτική κοινότητα στοχεύει σε μια πλήρη ένταξη, αντιμετωπίζοντας τον τρόπο ζωής και τις σημαντικές δυσλειτουργίες της κοινωνικής ζωής του ατόμου, που συνδέονται με την εξάρτηση“, τονίζει η κ. Γεωργία Κορδώνη, ψυχολόγος.
Ο όρος «θεραπευτική» περιγράφει το αντικείμενο και το στόχο, ενώ ο όρος «κοινότητα» την διαδικασία και την μέθοδο.
Η κατάχρηση ουσιών εκλαμβάνεται από την θεραπευτική κοινότητα ως σύμπτωμα μιας συνολικής αποκλίνουσας συμπεριφοράς του ατόμου, η οποία συνδέεται με χρόνιες ελλείψεις και αδυναμίες σε κοινωνικό, εκπαιδευτικό και οικονομικό επίπεδο στην ζωή του ατόμου.
Η σωματική εξάρτηση είναι δευτερεύουσας σημασίας για την θεραπευτική κοινότητα σε σχέση με την ψυχολογική εξάρτηση, μια σειρά δηλαδή από συναισθηματικές επιρροές που ελέγχουν την συμπεριφορά του εξαρτημένου ατόμου.
Δεν είναι η ψυχοδραστική ουσία στο κέντρο της θεραπευτικής αντιμετώπισης, αλλά η στάση των ατόμων που έχουν μάθει να υιοθετούν την συμπεριφορά της χρήσης ουσιών ως μηχανισμό αντιμετώπισης των προσωπικών προβλημάτων του.
Η θεραπευτική κοινότητα μοιάζει με ένα πλαίσιο οικογενειακού περιβάλλοντος, το οποίο ο εξαρτημένος θα έπρεπε να είχε βιώσει στα προεφηβικά και εφηβικά χρόνια, τα οποία ήταν κρίσιμα για την διαμόρφωση της προσωπικότητας του.
Κεντρική έννοια στις θεραπευτικές κοινότητες
Κεντρική έννοια στις θεραπευτικές κοινότητες, είναι η έννοια του κινήτρου, της βούλησης που έχει ο θεραπευόμενος για αλλαγή.
“Το κίνητρο είναι θα λέγαμε η πρώτη ύλη κάθε θεραπευτικής παρέμβασης.
Τα μέλη των θεραπευτικών κοινοτήτων δεν είναι «ασθενείς» που υποβάλλονται σε θεραπεία, αλλά συμμετέχουν σε ένα δομημένο και ασφαλές περιβάλλον αυτοβοήθειας και αλληλοβοήθειας“, σημειώνει η κ. Κορδώνη.
Σκοπός είναι τα μέλη να αποκτήσουν ευκαιρίες και στήριξη, ώστε να αντιμετωπίσουν τις ρίζες της εξάρτησής τους και να αναλάβουν την ευθύνη της ζωή τους.
Πρώτη θεραπευτική κοινότητα
Πρώτη θεραπευτική κοινότητα ήταν το Synanon, που δημιουργήθηκε από πρώην εξαρτημένους από αλκοόλ, που συμμετείχαν σε προγράμματα των Ανώνυμων Αλκοολικών στην Καλιφόρνια.
Οι επιστήμονες, που μελέτησαν το φαινόμενο των θεραπευτικών κοινοτήτων, αναγνωρίζουν δυο σημαντικά μοντέλα οργάνωσης που αναπτύχθηκαν σχεδόν παράλληλα και τα οποία επηρέασαν την οργάνωση των θεραπευτικών κοινοτήτων:
-την ψυχιατρικού τύπου θεραπευτική κοινότητα και,
-τους Ανώνυμους Αλκοολικούς, στην Αγγλία την δεκαετία του 1940 και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής την δεκαετία του 1930.
Χαρακτηριστικά Θεραπευτικών Κοινοτήτων
Στις θεραπευτικές κοινότητες που αναπτύχθηκαν στα ψυχιατρικά νοσοκομεία της Αγγλίας παρατηρήθηκαν τέσσερα χαρακτηριστικά.
- Δημοκρατικότητα: Όλα τα μέλη έχουν από μία ισότιμη ψήφο.
- Επιτρεπτικότητα: Τα μέλη της ομάδας πρέπει να διαχειρίζονται και να ανέχονται την ανεπιθύμητη συμπεριφορά, και όχι μόνο να την αντιμετωπίζουν ή να την τιμωρούν.
- Κοινοτικότητα: Είναι σημαντικό αν όχι αναγκαίο τα μέλη να μοιράζονται τις σκέψεις του.
- Αντιπαράθεση: Τα προβλήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται και τα μέλη να διαχειρίζονται τις ερμηνείες που κάνουν άλλα μέλη ως προς αυτά.
“Στα παραπάνω προστίθεται η παραγωγική δουλειά εκ μέρους της ομάδας, η γρήγορη επιστροφή στην κοινωνία, η χρήση εκπαιδευτικών τεχνικών, η πίεση από ομότιμους με δημιουργικούς στόχους, η διάχυση της εξουσίας από το προσωπικό προς τους θεραπευόμενους και η εγκατάσταση ανοιχτής αμφίδρομης επικοινωνίας μεταξύ των μελών (ασθενείς και θεράποντες)“, αναφέρει η κ. Κορδώνη.
Το ελληνικό παράδειγμα θεραπευτικής κοινότητας
Η θεραπευτική κοινότητα ΙΘΑΚΗ του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων ατόμων (ΚΕΘΕΑ), πριν από 30 χρόνια ήταν το πρώτο θεραπευτικό πρόγραμμα που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα, ανοίγοντας το δρόμο της απεξάρτησης και της επανένταξης.
Ένα από τα χαρακτηριστικά της θεραπευτικής κοινότητας στην Ελλάδα είναι η εμπλοκή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία, ως θεραπευτικός σύμμαχος, αλλά και ως πεδίο συστηματικής αλλαγής της ίδιας της οικογένειας.
Καθημερινότητα σε μια θεραπευτική κοινότητα
Η καθημερινότητα σε μια θεραπευτική κοινότητα περιλαμβάνει:
– συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς,
–ομαδική και ατομική ψυχοθεραπεία, που εστιάζει είτε σε καθημερινά θέματα ή σε πιο βαθιά εδραιωμένα ψυχολογικά και συναισθηματικά προβλήματα,
–ένα σύστημα από ανταμοιβές και περιορισμούς με στόχο την συντήρηση του χώρου διαμονής, και,
–την υιοθέτηση των απαιτούμενων ρόλων που καλούνται τα μέλη να αναλάβουν, καθώς και,
–μια σειρά ευθυνών και προνομίων που κατανέμονται ιεραρχικά και κατακτά το κάθε μέλος στην πορεία του.
Οι θεραπευτικές κοινότητες αποτελούνται από μια διεπιστημονική ομάδα στην οποία συνήθως συμμετέχουν και επαγγελματίες, που στο παρελθόν υπήρξαν μέλη θεραπευτικής κοινότητας.
“Η διάρκεια της θεραπείας μπορεί να ποικίλλει. Ωστόσο, υπάρχουν δύο βασικοί τύποι θεραπευτικών κοινοτήτων: της σύντομης διάρκειας (3 μηνών) και της μακράς διάρκειας (6 έως 12 μήνες)“, εξηγεί η κ. Κορδώνη.
Τρία είναι τα βασικά στάδια κατά την διάρκεια της διαμονής στην κοινότητα:
-η εισαγωγική φάση,
-η κύρια θεραπευτική παρέμβαση και,
-η προετοιμασία για την επανένταξη.
Η αξία της θεραπευτικής κοινότητας στη χώρα μας είναι μεγάλη.
“Σε μια περίοδο που οι συνθήκες για να ανθίσει η εξάρτηση όλο και πληθαίνουν, κρίνεται αναγκαία η ύπαρξη προγραμμάτων που θα βάζουν στο επίκεντρο την απεξάρτηση και την επανένταξη του ατόμου στην κοινωνία“, καταλήγει η κ. Κορδώνη.