Το κάπνισμα αποτελεί μια συνήθεια η οποία μπορεί να γίνει εξαιρετικά εθιστική καθώς προκαλεί σωματική και ψυχολογική εξάρτηση.
Γενικά η σωματική εξάρτηση σχετίζεται με την επίδραση των εθιστικών ουσιών στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (εγκέφαλο και νωτιαίο μυελό).
Οι εξαρτησιογόνες ουσίες «ξεγελούν» το σύστημα ανταμοιβής
Οι ουσίες αυτές διεγείρουν έντονα το λεγόμενο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου (δηλαδή εγκεφαλικές δομές που σχετίζονται με το βίωμα της ευχαρίστησης και της απομάκρυνσης δυσάρεστων αισθήσεων και συναισθημάτων), επηρεάζοντας τα επίπεδα έκλυσης νευροδιαβιβαστών όπως η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη.
Οι εξαρτησιογόνες ουσίες «ξεγελούν» το σύστημα ανταμοιβής, αποδίδοντας το συναίσθημα της ευχαρίστησης σε φαρμακολογικώς δρώντες ενισχυτές.
Η ευχαρίστηση αυτή είναι ο κύριος βιολογικός παράγοντας της χρήσης τους.
“Η νικοτίνη που περιέχει το τσιγάρο είναι μια ουσία η οποία ενισχύει την απελευθέρωση της ντοπαμίνης στο μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου (δομές που σχετίζονται με τα συναισθήματα, τη μνήμη, τη μάθηση, την κινητοποίηση και την αντίδραση στο στρες)”, επισημαίνει η Ειρήνη Γελέκη Ψυχολόγος, προσθέτοντας:
.
“Παρ’ όλο που ασκεί διεγερτική δράση στον καρδιακό ρυθμό και στην πίεση του αίματος, πολλοί καπνιστές αναφέρουν ότι το τσιγάρο τους χαλαρώνει λόγω της αυξομείωσης που παρουσιάζεται στο ρυθμό της αναπνοής τους”.
Γενικότερα, η εξάρτηση από ουσίες είναι η κατάσταση απόλυτου εθισμού, κατά την οποία κάποιος κυριαρχείται από την έντονη ανάγκη λήψης της ουσίας.
Σωματική εξάρτηση
Η σωματική εξάρτηση εμφανίζεται όταν ο οργανισμός του ανθρώπου έχει προσαρμοστεί στην ουσία και τη ζητάει συχνά, ενώ αναπτύσσει συμπτώματα στέρησης όταν σταματήσει τη χρήση.
Έτσι στην περίπτωση του καπνιστή η σωματική εξάρτηση εμφανίζεται όταν ο οργανισμός του έχει πλέον προσαρμοστεί στην ουσία και έτσι όταν σταματήσει τη χρήση παρουσιάζει συμπτώματα στερητικού συνδρόμου όπως ανησυχία και ευερεθιστότητα τα οποία υποχωρούν εάν καπνίσει ξανά.
Ψυχολογική εξάρτηση
Η ψυχολογική εξάρτηση, σε σύγκριση με τη σωματική, είναι πιο δύσκολη και απαιτεί περισσότερο χρόνο για να αντιμετωπιστεί.
“Εμφανίζεται όταν κάποιος έχει ανάγκη από τη χρήση της ουσίας για να νιώσει καλά, να διώξει το άγχος ή την ψυχική πίεση ή απλά για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής“, εξηγεί η κ. Γελέκη, αναφέροντας το εξής:
‘Εγκαθίσταται μέσω ενός μηχανισμού που ονομάζεται συντελεστική μάθηση.
Ένα από τα χαρακτηριστικά αυτού του τύπου μάθησης είναι ότι αν μια συμπεριφορά προκαλεί ένα ευχάριστο αποτέλεσμα για το άτομο, τότε τείνει να την επαναλάβει έως ότου αυτή η συμπεριφορά μαθαίνεται και εκδηλώνεται αυθόρμητα ως συνήθεια“.
Η συνήθεια του καπνίσματος ενισχύεται, καθώς το άτομο αποκομίζει από αυτό κάποια θετικά οφέλη όπως την αποδοχή της παρέας και την αίσθηση ότι είναι «μεγάλος» (στους εφήβους), χαλάρωση και ευχαρίστηση που σε κάποιους προσδίδουν και μια αίσθηση αυτοπεποίθησης, η κάλυψη της αμηχανίας ή της έντασης (θέλω να έχω κάτι να απασχολώ τα χέρια μου), η σύνδεσή του με μια άλλη καθημερινή δραστηριότητα (πχ. Μαζί με τον καφέ, μετά το φαγητό, κλπ), η αίσθηση σύνδεσης με τους άλλους όταν μέσα σε μια παρέα όλοι καπνίζουν, κλπ.
Έτσι παρ’ολο που όλοι γνωρίζουν ότι το κάπνισμα έχει βλαβερές συνέπειες για την υγεία, λόγω των παραπάνω συνδέσεων, αναπτύσσονται πεποιθήσεις που δυσκολεύουν το άτομο να το σταματήσει (πχ. το τσιγάρο με χαλαρώνει, είναι μέρος της κοινωνικής μου ζωής, κλπ).
Διακοπή καπνίσματος και υποστήριξη με Βιοθυμική Υπνοθεραπεία
Μετά από ένα χρονικό διάστημα επανάληψης, η συνήθεια του καπνίσματος αποκτά τελετουργικό χαρακτήρα και το άτομο φαίνεται να την πραγματοποιεί αυτόματα χωρίς να συμμετέχει η συνειδητή του σκέψη.
Για να διακόψει κάποιος το κάπνισμα, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο το είδος των κινήτρων που έχει αναπτύξει.
Δηλαδή κατά πόσο είναι πραγματικά δική του η επιθυμία να το σταματήσει και αναλαμβάνει προσωπικά την ευθύνη, ή αν απλά νιώθει υποχρεωμένος να το κάνει επειδή του το σύστησε ο γιατρός, τα μέλη της οικογένειάς του, κλπ.
“Στη δεύτερη περίπτωση εάν το άτομο ζητήσει τη βοήθεια κάποιου ειδικού ή την υποστήριξη των δικών του ανθρώπων, έχει δημιουργήσει την πεποίθηση ότι κάποιος άλλος «θα τον κάνει» να σταματήσει το κάπνισμα.
Στην πραγματικότητα όμως ο μόνος υπεύθυνος που έχει όλα τα αποθέματα και μπορεί να πραγματοποιήσει την αλλαγή είναι ο ίδιος του ο εαυτός¨, τονίζει η κ. Γελέκη.
Η συναισθηματική απόφαση διακοπής καπνίσματος
Έτσι για να υπάρξει σταθερό αποτέλεσμα θα πρέπει το άτομο να δεσμευτεί σε αυτή την απόφαση όχι μόνο νοητικά, αλλά και συναισθηματικά ώστε να περάσει από τη θέση του «είμαι καπνιστής» στη θέση «είμαι αυτός που δεν καπνίζει, είμαι μη- καπνιστής», και όχι στην ιδέα του «προσπαθώ να διακόψω το τσιγάρο και να δω πόσο καιρό θα αντέξω χωρίς αυτό».
Στην πρώτη περίπτωση όταν θα διακόψει δεν θα νιώσει ξανά την ανάγκη να καπνίσει ακόμα και όταν δει μπροστά του ένα πακέτο τσιγάρα, ενώ στη δεύτερη περίπτωση ακόμα και αν έχει διακόψει μπορεί ακόμα να σκέφτεται ότι του λείπει το τσιγάρο ή μετά από κάποιο χρονικό διάστημα να ξανα καπνίσει.
Ο υποσυνείδητος προστατευτικός ρόλος του καπνίσματος
Ακόμα και όταν η κατάσταση της υγείας αποτελεί ένα ισχυρό κίνητρο για τη διακοπή του καπνίσματος, υπάρχουν άνθρωποι που δυσκολεύονται να το σταματήσουν.
Σύμφωνα με τη Βιοθυμική προσέγγιση αυτό συμβαίνει διότι η συνήθεια του καπνίσματος επιτελεί (υποσυνείδητα) έναν προστατευτικό ρόλο, δηλαδή προσφέρει μια αίσθηση άνεσης και απομακρύνει το άτομο από μια βαθύτερη συναισθηματική δυσφορία που βιώνει σχετικά με δικές του εσωτερικές συγκρούσεις ή ακάλυπτες συναισθηματικές ανάγκες.
“Έτσι ενώ το άτομο συνειδητά έχει την επιθυμία να σταματήσει αυτή τη συνήθεια, σε υποσυνείδητο επίπεδο υπάρχουν κάποιες πλευρές του εαυτού του για τις οποίες το κάπνισμα έχει θετική σημασία καθώς μέσω αυτού αποστασιοποιούνται και προστατεύονται από οδυνηρά συναισθήματα”, αναφέρει η κ. Γελέκης..
Συνεπώς αν δεν αντιμετωπιστούν τα βαθύτερα συναισθηματικά αίτια που οδηγούν στο κάπνισμα, το άτομο θα «κυλήσει» ξανά ή θα αναπτύξει στη θέση του κάποια άλλη δυσλειτουργική συνήθεια για τον οργανισμό που όμως προκαλεί κορεσμό και ευχαρίστηση, όπως είναι για παράδειγμα η αυξημένη κατανάλωση φαγητού.
Βιοθυμική Υπνοθεραπεία
Η Βιοθυμική Υπνοθεραπεία μπορεί να προσφέρει υποστήριξη στη διαδικασία διακοπής του καπνίσματος μέσω της συναισθηματικής επανεκπαίδευσης του ατόμου, δηλαδή μέσω της επεξεργασίας και αλλαγής των βαθύτερων πεποιθήσεων και συναισθημάτων του, ώστε να βιώσει νοητικά και συναισθηματικά ότι είναι ένας «μη- καπνιστής».
“Στη ζωή του καπνιστή έχει υπάρξει και η χρονική περίοδος πριν ξεκινήσει το τσιγάρο, επομένως στην υποσυνείδητη συναισθηματική του μνήμη υπάρχει αποθηκευμένο το βίωμα του πώς να είναι μη-καπνιστής στην ολότητά του (σωματικά- συναισθηματικά- νοητικά), σημειώνει η κ. Πελέκη, προσθέτοντας:
“Μέσω της Βιοθυμικής Υπνοθεραπείας ο υποσυνείδητος νους μπορεί να βοηθηθεί ώστε να βιώσει ξανά τα θετικά συναισθήματα του να «είμαι μη- καπνιστής» και έτσι να ενισχυθεί ακόμα περισσότερο η δέσμευσή του ίδιου του εαυτού στην πραγματοποίηση της αλλαγής”
Η συγκεκριμένη προσέγγιση στοχεύει στην επαφή με τις πλευρές του εαυτού οι οποίες έχουν σχέση με τη συνήθεια του καπνίσματος και δεν χρησιμοποιεί υποβολές αποστροφής επειδή το ζητούμενο είναι το άτομο να αναλάβει πραγματικά την ευθύνη του εαυτού του.
Να βιώσει με όλες οι πλευρές της προσωπικότητάς του ότι αυτή η συνήθεια είναι πλέον περιττή, ότι υπάρχουν καλύτεροι τρόποι να διαχειρίζεται τα θέματά του και όχι απλά να διακόψει μια συνήθεια από φόβο.
Γενικότερα στόχος της Βιοθυμικής Υπνοθεραπείας είναι να βοηθήσει το άτομο να εντοπίσει τις βαθύτερες συγκρούσεις και τα συναισθήματα που σε υποσυνείδητο επίπεδο εμποδίζουν στην επίτευξη των στόχων του.
Στη διαδικασία υποστήριξης στη διακοπή του καπνίσματος, πέρα από τη συναισθηματική επανεκπαίδευση μπορεί να στοχεύσει επίσης στην επίλυση και άλλων θεμάτων που μπορεί να συνδέονται υποσυνείδητα με τη συνήθεια του καπνίσματος, και έτσι εφόσον το άτομο νιώσει πιο απελευθερωμένο από αυτά τα θέματα, να νιώσει και ότι πλέον δεν χρειάζεται αυτή τη συνήθεια που συνδεόταν με αυτά.
