Ο εγκέφαλός μας είναι από τη φύση του ίσως λίγο απαισιόδοξος. Πολλές φορές καταλήγουμε ή και γίνεται τρόπος ζωής να σκεφτόμαστε αρνητικά και μη ρεαλιστικά. Μην ανησυχείτε γιατί συμβαίνει σχεδόν σε όλους. Όλοι κάνουμε λάθη στον τρόπο που σκεφτόμαστε κι επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες που δεχόμαστε και το τί συμβαίνει γύρω μας. Βλέπουμε τα πράγματα όπως είμαστε, όχι όπως είναι.
Φιλτράρουμε τα γεγονότα σαν να βλέπουμε την πραγματικότητα μέσα από γυαλιά οράσεως που έχουν «λάθος» βαθμούς μυωπίας. Θολά. Διαστρεβλωμένα.
Σύμφωνα με την J. Beck (2000) υπάρχουν περίπου 12 λάθη στη διεργασία της σκέψης μας (γνωστικά λάθη-διαστρεβλώσεις).
1) Η διπολική σκέψη/όλα ή τίποτα/άσπρο-μαύρο, όπου πάμε από το ένα άκρο στο άλλο: π.χ. αν δεν τα κάνω όλα τέλεια, τότε θα αποτυγχάνω. Δεν υπάρχει δηλαδή κάτι ενδιάμεσο μεταξύ της τελειότητας και της αποτυχίας.
2) Υπεργενίκευση: από ένα μεμονωμένο αρνητικό γεγονός πάμε σε μια πιο γενική και καθολική κατάσταση. π.χ. Μια ζωή θα τρέχω σε συνεντεύξεις και δεν θα γίνεται τίποτα.
3) Νοητικό φίλτρο: απομονώνουμε μια αρνητική λεπτομέρεια από το σύνολο μιας εικόνας και εστιάζουμε σε αυτήν παραβλέποντας τα υπόλοιπα στοιχεία της εικόνας. π.χ. ένας μαθητής δημοτικού που πήρε 10 σε όλα τα μαθήματα εκτός από ένα μάθημα που πήρε 9 και εστιάζει σε αυτό, νιώθωντας αποτυχημένος.
4) Αυθαίρετο συμπέρασμα: οδηγούμαστε αυθαίρετα σε συμπεράσματα βασιζόμενοι σε μεμονωμένα γεγονότα, χωρίς να διαθέτουμε επαρκή στοιχεία, π.χ. δεν πρόκειται ποτέ να βρω δουλειά, επειδή κάποιες συνεντεύξεις για δουλειά δεν οδήγησαν στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
5) Διάβασμα σκέψης: πιστεύουμε χωρίς λογική βάση πως γνωρίζουμε τί σκέφτεται ο άλλος για εμάς, π.χ. Αν κάνω μια ερώτηση στον καθηγητή πάνω στο μάθημα, οι συμμαθητές μου θα σκέφτονται ότι είμαι χαζός.
6) Καταστροφολογία/πρόβλεψη μέλλοντος: προβλέπουμε μια αρνητική-καταστροφική εξέλιξη μιας κατάστασης στο μέλλον και δεν σκεφτόμαστε ότι τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν διαφορετικά, π.χ. Δεν πρόκειται ποτέ να βρω δουλειά. Μια ζωή θα τρέχω σε συνεντεύξεις και δεν θα γίνεται τίποτα.
7) Μεγιστοποίηση/Ελαχιστοποίηση: εδώ έχουμε την τάση να μεγεθύνουμε τα αρνητικά στοιχεία μιας κατάστασης και να μειώνουμε/ελαχιστοποιούμε τα θετικά, π.χ. Στην παρουσίαση που έκανα στη δουλειά μου πήρα θετικά σχόλια από όλους, εκτός από έναν και νιώθω ανεπαρκής, μεγεθύνοντας τη σημασία του αρνητικού σχολίου του ενός συναδέλφου και ελαχιστοποιώντας τη σημασία των θετικών σχολίων όλων των υπολοίπων.
8) Συναισθηματική λογική: Επειδή νιώθουμε κάτι πιστεύουμε ότι είναι και αλήθεια, π.χ. Νιώθω άχρηστος, άρα είμαι και άχρηστος, παραβλέποντας στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο.
9) Προτάσεις του «πρέπει»: άκαμπτοι κανόνες για το πώς πρέπει να συμπεριφερόμαστε εμείς και οι άλλοι, π.χ. Πρέπει να είμαι τέλειος.
10) Προσωποποίηση: αισθανόμαστε αποκλειστικά υπεύθυνοι για την αρνητική εξέλιξη των πραγμάτων και τη συμπεριφορά των άλλων απέναντί μας, π.χ. Κάτι θα’κανα λάθος κι απομακρυνθήκαμε…Να δεις που αυτοί οι δύο που ψιθυρίζουν και γελάνε, με κοροϊδεύουν και γελάνε με μένα.
11) Ετικετοποίηση: οι ταμπέλες που βάζουμε στον εαυτό μας και τους άλλους, π.χ. Είμαι αποτυχημένη. Είναι ηλίθιος.
12) Σωληνοειδής όραση: αυτό μοιάζει με το νοητικό φίλτρο καθώς εστιάζουμε στην αρνητική χροιά μιας κατάστασης, σαν να βλέπουμε τα πράγματα μέσα από ένα σωλήνα που δείχνει μόνο τα αρνητικά, π.χ. Το αφεντικό μου, μου έκανε επίπληξη σήμερα στη δουλειά. Είναι φωνακλάς και δεν ευχαριστιέται με τίποτα.
Σε κάθε κατάσταση που μας ταράζει όλοι μας καταιγιζόμαστε από αρνητικές αυτόματες σκέψεις που εμπεριέχουν γνωστικές διαστρεβλώσεις. Αυτά είναι αναπόφευκτα. Όμως, γνωρίζοντας την ύπαρξη αυτών των λαθών στη σκέψη μας μπορούμε να είμαστε πιο συνειδητοποιημένοι πως αυτό που σκεφτόμαστε δεν ανταποκρίνεται πάντα στην πραγματικότητα.
Είναι ακριβώς αυτό, μια σκέψη. Μη ρεαλιστική. Είναι εντυπωσιακό το πόση δύναμη έχει μια και μόνο σκέψη και πώς αυτή θα καθορίσει τη συμπεριφορά μας και την πορεία μας.
Τελευταία βέβαια με αυτά που συμβαίνουν ίσως η θετική σκέψη είναι πιο δυσεύρετη από προηγούμενες καταστάσεις που μπορούσες έστω να ξεχαστείς. Αλλά και αυτό είναι παροδικό.
Οι ζωές μας αλλάζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, με την αβεβαιότητα να μας συντροφεύει. Ο φόβος μας είναι αναπόφευκτο να υπάρχει αλλά ο φόβος που θα έχει ο καθένας από εμάς θα είναι ανάλογος της απειλής που ο καθένας μας θα αντιλαμβάνεται στις συγκεκριμένες συνθήκες.
Όσο περισσότερο απειλητικά δηλαδή κάποιος βλέπει το πλαίσιο στο οποίο βρισκόμαστε, όσο περισσότερο θεωρεί ότι κινδυνεύει τόσο ο ίδιος όσο και οι οικείοι του από αυτό, όσο περισσότερο βλέπει ή φαντάζεται απειλητικό το μέλλον του, τόσο περισσότερο θα αυξάνεται ο φόβος.
Ακόμη, νέες απειλές στη ζωή μας μπορεί με πολλούς τρόπους να ενεργοποιήσουν παλιά τραύματα, παλιές απειλητικές, τραυματικές εμπειρίες όπου και εκεί είχαμε βιώσει κίνδυνο, αβεβαιότητα, απειλή. Το σημερινό γεγονός μπορεί να μην έχει καμία σχέση με το παλιό αλλά να έχει ως κοινή συνισταμένη την απειλή, τον κίνδυνο. Σε μια τέτοια περίπτωση ο φόβος πολλαπλασιάζεται, το άτομο επανατραυματίζεται.
Κάνε πράγματα που προσφέρουν ασφάλεια και ηρεμία
Όταν ο φόβος για αυτά που ακούμε ή για αυτά που μας συμβαίνουν γιγαντώνεται μπορεί να υπάρχουν και έντονα σωματικά συμπτώματα όπως ναυτία, πόνος στο στομάχι, θολή όραση, εφίδρωση, αλλαγή της αναπνοής. Μπορεί να υπάρχουν ακόμα δυσκολία στον ύπνο, μείωση της όρεξης, κλείσιμο στον εαυτό, ευερεθιστότητα κτλ.
Στον βαθμό που αυτό είναι εφικτό για εσάς, να εντάξετε στην καθημερινότητα σας και επαφή με πράγματα που σας δημιουργούν ασφάλεια και ηρεμία.
Κάτι τέτοιο μπορεί να είναι μια βόλτα στη θάλασσα ή στο κοντινό πάρκο για παράδειγμα, μια κουβέντα με κάποιον για κάτι που σας δίνει χαρά και ικανοποίηση, μια αγκαλιά με ανθρώπους που σας δημιουργούν ασφάλεια.
Τέλος, μειώστε την επαφή με εικόνες που μπορεί να είναι τραυματικές ή να σας επανατραυματίζουν, όπως αυτές της τηλεόρασης, των ενημερωτικών εκπομπών. Η ενημέρωση μας μπορεί να γίνει και χωρίς να είμαστε συνέχεια μπροστά στην τηλεόραση.