Είναι γεγονός ότι η τελειότητα είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την εξέλιξη του ατόμου.
Το να είναι κάποιος τελειομανής, είναι ψυχαναγκασμός.
Γι αυτό και η τελειομανία εντάσσεται στις ψυχαναγκαστικές διαταραχές, καθώς φτάνει στην αυτοκακοποίηση του ατόμου.
Είναι άλλο η τελειότητα και εντελώς διαφορετικό, η τελειομανία.
Πόσο όμως ευκρινής είναι η διαχωριστική γραμμή που καθορίζει τα όρια ανάμεσα στη τελειότητα και τη τελειομανία;
Τι είναι η τελειομανία
Το να έχουμε στόχους και να προσπαθούμε για την επίτευξη τους με αφοσίωση και πειθαρχία και συστηματική εργασία είναι μια υγιής συμπεριφορά και δεν έχει καμιά σχέση με τη νοσηρή “τελειομανία” η οποία σχετίζεται με εξωπραγματικούς μη ρεαλιστικούς στόχους.
Τα τελειομανή άτομα δεν είναι ποτέ ικανοποιημένα, κυριεύονται από μια εμμονή για επιτυχία η οποία τελικά μειώνει την ικανότητα τους να πετύχουν τον στόχο τους.
Η τελειομανία συναντάται τόσο στους νέους όσο και στους ενήλικες και μάλιστα τα τελευταία τριάντα χρόνια παρατηρείται αύξηση του φαινομένου ανάμεσα στους νέους αδιακρίτως, χωρίς να σχετίζεται ιδιαίτερα με το φύλο ή το μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο του ατόμου.
Μορφές τελειομανίας
Υπάρχουν κυρίως τρεις μορφές τελειομανίας:
1) Η εσωτερικά προερχόμενη: δηλαδή αυτή που επιβάλλεται από το ίδιο το άτομο στον εαυτό του.
2) Η εξωτερικά κατευθυνόμενη: όταν δηλαδή το άτομο απαιτεί από τους άλλους να πληρούν εξωπραγματικά στάνταρ.
3) Η κοινωνικά προερχόμενη: όταν εισπράττουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες τελειότητας από τους άλλους πχ. εικόνα σώματος.
Αίτια της τελειομανίας
Η ρίζα της τελειομανίας στηρίζεται στη πεποίθηση ότι η αξία του ατόμου εξαρτάται αποκλειστικά από τα επιτεύγματα του.
Μερικοί παράγοντες που ενισχύουν την νοσηρή αυτή πεποίθηση είναι οι εξής:
1) Χαμηλή αυτοεκτίμηση ή αίσθημα ανεπάρκειας.
2) Απόλυτος τρόπος σκέψης δηλαδή Άσπρο – Μαύρο.
3) Η πεποίθηση ότι πρέπει το άτομο να έχει το πλήρη έλεγχο στο οικογενειακό, επαγγελματικό και κοινωνικό του περιβάλλον.
4) Ο υπερβολικός έπαινος από το περιβάλλον του ατόμου για τα επιτεύγματα του και όχι για την προσπάθεια και την πρόοδο που παρουσιάζει.
5) Αυστηρό, επικριτικό οικογενειακό περιβάλλον με υπερβολικά υψηλές προσδοκίες για τα παιδιά.
Πολλές φορές οι γονείς ενσυνείδητα ή ασυνείδητα επιβάλλουν σαν πρότυπο στα παιδιά τους την τελειότητα.
Για παράδειγμα δε δέχονται λιγότερο από το “Α” σαν βαθμό για τις σχολικές επιδόσεις των παιδιών τους και κάθε λάθος τιμωρείται αυστηρά με αποτέλεσμα να δημιουργείται στα παιδιά η πεποίθηση ότι τα λάθη δεν είναι ανεκτά.
Επίσης, η τελειομανία ενισχύεται από το οικογενειακό πρότυπο.
Αν το παιδί μεγαλώνει με γονείς τελειομανείς και υπερβολικά πετυχημένους είναι πιθανόν να μιμηθεί και αυτό το ίδιο μοντέλο.
Πολλές φορές η τελειομανία αναπτύσσεται στα παιδιά σαν μια ασπίδα άμυνας απέναντι σε ένα χαοτικό, απρόβλεπτο χωρίς κανόνες οικογενειακό περιβάλλον.
6) Τα κοινωνικά πρότυπα αλλά και τα μέσα ενημέρωσης πολλές φορές παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση της πεποίθησης ότι η τελειότητα είναι το κριτήριο αξίας του ατόμου και ότι οτιδήποτε λιγότερο είναι αποτυχία.
Τα χαρακτηριστικά του τελειομανούς ατόμου
1) Είναι απόλυτοι και ο τρόπος σκέψης τους επικεντρώνεται στο “όλα” ή “τίποτα”. Για παράδειγμα μια πράξη τους, ένα επίτευγμα τους είναι ή καλό ή κακό, σωστό ή λάθος, τέλειο ή καταστροφικό.
Εστιάζονται μόνο στο τέλειο αποτέλεσμα και δεν είναι υπερήφανοι για τις προσπάθειες ή την εργασία τους αν δεν καταλήξουν στο επιθυμητό γι’ αυτούς στόχο.
2) Σκέφτονται και λειτουργούν με υπερβολικό τρόπο.
Για παράδειγμα αν φάνε ένα γλυκό και χαλάσουν την δίαιτα τους μετά μπορεί να καταναλώσουν όλο το κουτί.
3) Είναι συγκεντρωτικοί και δεν εμπιστεύονται τους άλλους ώστε να τους αναθέσουν κάποια καθήκοντα.
4) Ακόμα και όταν ολοκληρώσουν με επιτυχία ένα έργο δεν είναι ποτέ ευχαριστημένοι γιατί πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να κάνουν κάτι καλύτερο.
5) Χρησιμοποιούν πολύ συχνά τη λέξη “πρέπει” γιατί πιστεύουν σε κάποιους αυστηρούς κανόνες που θεωρούν ότι και αυτοί αλλά και οι άλλοι θα έπρεπε πιστά να ακολουθούν.
6) Η αυτοπεποίθηση τους εξαρτάται από τα επιτεύγματα τους και από το τρόπο που ο περίγυρος τους θα αντιδράσει αν δηλαδή θα τους επαινέσει ή θα τους κριτικάρει.
7) Είναι πολλές φορές αναβλητικοί γιατί φοβούνται ότι θα αποτύχουν.
8) Σπάνια χαίρονται για τα επιτεύγματα των άλλων.
9)Αποφεύγουν να συμμετέχουν σε δραστηριότητες με φίλους από φόβο μήπως αποτύχουν.
Το πρόβλημα της τελειομανίας μπορεί να εμφανίζεται σε διάφορους τομείς της ζωής του ατόμου
1) Στο σχολείο ή στο εργασιακό περιβάλλον.
Τα άτομα αυτά συνήθως καθυστερούν να ολοκληρώσουν ένα έργο ή είναι αναβλητικοί στο να αρχίσουν γιατί φοβούνται την αποτυχία και την αρνητική κριτική.
2) Στις φιλικές ή προσωπικές σχέσεις.
Τα άτομα αυτά θέτουν μη ρεαλιστικά ή εξωπραγματικά πρότυπα όσον αφορά τους φίλους ή τους αγαπημένους τους με αποτέλεσμα να τους δημιουργούν άγχος, πίεση και βέβαια οι σχέσεις τους να εξελίσσονται σε προβληματικές.
3) Στην εξωτερική τους εμφάνιση.
Τα άτομα αυτά ανησυχούν υπερβολικά για την εμφάνισή τους με αποτέλεσμα να ξοδεύουν πολύ χρόνο μέχρι να αποφασίσουν τι θα φορέσουν ή πως θα χτενίσουν τα μαλλιά τους.
Αυτή η μορφή της τελειομανίας μπορεί να οδηγήσει σε διατροφικές διαταραχές ή σε εξάρτηση από την υπερβολική άσκηση.
Συνέπειες της τελειομανίας
Το να ζει κανείς με την εσωτερική φωνή της τελειομανίας δεν είναι καθόλου εύκολο.
Τα τελειομανή άτομα συνεχώς κριτικάρουν τον εαυτό τους ότι δεν είναι ικανά όσο σκληρά και αν προσπαθούν με αποτέλεσμα να φτάνουν στα όρια τις “αυτοκακοποίησης”.
Έχουν προβληματικές διαπροσωπικές σχέσεις και βιώνουν συχνά αισθήματα οργής, θυμού και απογοήτευσης.
Συνήθως έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και είναι επιρρεπή στη κατάθλιψη, στις διατροφικές διαταραχές καθώς και στο να κατακλύζονται συχνά από αυτοκτονικές σκέψεις.
Είναι επίσης πιθανό να επηρεαστεί δυσμενώς και η φυσική τους υγεία.
Για παράδειγμα μπορεί να εμφανίσουν υψηλή αρτηριακή πίεση καθώς και καρδιολογικά προβλήματα.
Πώς να ξεπεράσετε τη τελειομανία
Απαλλαγείτε από την παγίδα του “όλα” ή “τίποτα”.
Μια τέτοια πεποίθηση είναι εξωπραγματική. Κανένας δεν έχει πετύχει ένα σημαντικό έργο προτού να βιώσει πρώτα μια αποτυχία.
Όλοι μας έχουμε φόβους, ανασφάλειες και σαφώς έχουμε κάνει λάθος επιλογές.
Όμως μέσα από τις εμπειρίες μας εξελισσόμαστε σε ολοκληρωμένα ψυχικά υγιή άτομα.
Αυτός είναι ο στόχος και όχι να κυνηγάμε την αυταπάτη της τελειότητας.
Επιβατιανού Αντιγόνη – Ψυχολόγος