Από την εποχή παρασκευής των πρώτων εμβολίων έχει διανυθεί μακρύς δρόμος.
Διηνεκής στόχος είναι η πρόληψη λοιμωδών νόσων που αποδεκατίζουν πληθυσμούς με τη μορφή επιδημιών που συχνά προσλαμβάνουν πανδημικό χαρακτήρα.
Οι αλματώδεις όμως πρόοδοι της μοριακής γενετικής και βιολογίας, οδήγησαν στην παρασκευή εμβολίων που στηρίζονται:
-στην αποκρυπτογράφηση του γονιδιώματος ιών και βακτηρίων,
-την αναγνώριση δομικών και,
-συνάμα ανοσογόνων πρωτεϊνών.
“Τελευταία έγινε δυνατή η μεταφορά τμήματος m RNA που περιέχει τις γενετικές πληροφορίες για την αυτόχθονα σύνθεση από τον ξενιστή ανοσοδραστικής πρωτεΐνης ικανής να διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα στην παραγωγή εξουδετερωτικών αντισωμάτων.
Στο σκοτεινό πεδίο της καρκινογένεσης από αιτιολογικής πλευράς έχουν ενοχοποιηθεί οικογένειες δυνητικά ογκογόνων ιών”, αναφέρει ο κ. Ανδρέας Φρετζάγιας, Καθηγητής Παιδιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Επιστημονικός Σύμβουλος Διοίκησης, Παιδιατρικό Κέντρο Αθηνών.
Μεταξύ αυτών πρωτεύουσα θέση έχουν:
-οι ρετροϊοί,
-οι ιοί των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) και,
-οι ιοί των ηπατιτίδων B και C.
Έτσι άνοιξε ένα καινούργιο κεφάλαιο στην εμβολιολογία, αυτό της πρόληψης, δια του εμβολιασμού, όχι λοιμώξεων, αλλά κακοήθων νεοπλασιών.
“Αντικείμενο του παρόντος άρθρου είναι οι ιοί HPV, οι τύποι των καρκίνων τους οποίους προκαλούν και το εμβόλιο το οποίο είναι σήμερα διαθέσιμο για προστασία, ιδανικά πριν την έκθεση μας στην ογκογόνο δράση αυτών των ιών“, σημειώνει ο κ. Φρετζάγιας.
Οι ιοί HPV (Human Papilloma Virus) είναι DNA ιοί, ανήκουν στην οικογένεια των θηλωματογόνων (Papillomaviridae family) με αναγνωρισμένους πάνω από 170 τύπους, με πάνω από 40 τύπους να μεταδίδονται με σεξουαλική επαφή μολύνοντας την πρωκτογεννητική περιοχή.
Να σημειωθεί ότι η HPV λοίμωξη είναι συχνότερα μεταδιδόμενη σεξουαλικά νόσος.
Παράγοντες κινδύνου στις περιπτώσεις αυτές είναι:
-η μικρή ηλικία πρώτων επαφών,
-η εναλλαγή ερωτικών συντρόφων και,
-η απάντηση του ανοσοποιητικού μας συστήματος.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων (90%), η μόλυνση που προκαλούν είναι ασυμπτωματική και αποδράμει εντός δύο ετών.
Σε μερικές όμως περιπτώσεις η λοίμωξη χρονίζει για να καταλήξει στην ανάπτυξη θηλωμάτων και προκαρκινικών βλαβών στους ιστούς που εκτέθηκαν όπως είναι:
-ο τράχηλος της μήτρας,
-ο κόλπος,
-το αιδοίο,
-το πέος,
-ο πρωκτός,
-το στόμα,
-οι αμυγδαλές,
η τραχεία.
Πρακτικά, το σύνολο των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου της μήτρας οφείλεται στους ιούς HPV.
Δύο μάλιστα από τα στελέχη (HPV16 και HPV18) ευθύνονται για το 70% των περιπτώσεων.
Ειδικά το στέλεχος HPV16 ευθύνεται για το 90% των HPV καρκίνων του στοματοφάρυγγα.
Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι:
-ποσοστό 60-90% των περιπτώσεων καρκίνου που αναφέρθηκαν παραπάνω σχετίζονται με τους ιούς HPV.
Μάλιστα δε, οι υπότυποι HPV6 και HPV11 οδηγούν στην ανάπτυξη θηλωμάτων στη γενετική περιοχή και τον λάρυγγα.
Τονίζεται ότι οι ιοί HPV προσβάλλουν μόνο τους ανθρώπους και δύναται να μεταδοθούν από την μητέρα στο έμβρυο κατά την κύηση.
Έχει διαπιστωθεί ότι ασθενείς με εν ενεργεία λοίμωξη της πρωκτογεννητικής περιοχής, φιλοξενούν τους ιούς HPV στα δάχτυλα των χεριών τους.
Επιπρόσθετα, οι ιοί HPV δεν καταστρέφονται με αντισηπτικά διαλύματα και καθαριστικά των χεριών.
Το γεγονός ότι η λοίμωξη από τους ιούς HPV είναι η συχνότερη σεξουαλικά μεταδιδόμενη νόσος και ακόμη ότι δεν είναι άμοιρη συνεπειών ως συνδεόμενη με ανάπτυξη διάφορων τύπων και εντοπίσεων καρκίνων, κατέστησαν την πρόληψη επιτακτική.
Μάλιστα δε, πρόληψη με τη μορφή εμβολίου ελαστικών επειδή η μηχανική πρόληψη μέσω χρήσης προφυλακτικών είναι επισφαλής.
Σε χρήση βρίσκονται 3 εμβόλια.
Το πρώτο κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ το 2006.
Πρόκειται για τετραδύναμο εμβόλιο που περιέχει τους τύπους 6,11,16,18 (HPV 4).
Το 2009 έλαβε άδεια κυκλοφορίας εμβόλιο άλλης εταιρείας.
Πρόκειται για διδύναμο εμβόλιο που περιέχει τους υπότυπους 16,18 (HPV2).
Το 2016 το τετραδύναμο εμβόλιο αντικαταστάθηκε από το εννεαδύναμο HPV 9, το οποίο περιέχει επί πλέον τους τύπους 31,33,45,52 και 58.
Πρακτικά, στην αγορά υπάρχει και χορηγείται το εμβόλιο HPV9.
Τα προαναφερθέντα εμβόλια δεν περιέχουν γονιδίωμα των ιών HPV, αλλά, τη δομική πρωτεΐνη L1 που παράγεται βιοσυνθετικά με τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA σε υπόστρωμα μαγιάς (yeast).
“Είναι αντιληπτό ότι επειδή τα HPV εμβόλια δεν περιέχουν το DNA γενετικό υλικό του ιού δεν είναι δυνατόν να προκαλέσουν νόσηση.
Γενικά το εμβόλιο χορηγείται στις κλινιακές ομάδες 9 ετών μέχρι και τα 15 γενέθλια σε 2 δόσεις με μεσοδιάστημα 6-12 μηνών και με μικρότερη απόσταση 5 μηνών από την 1η δόση”, επισημαίνει ο κ. Φρετζάγιας.
Για τις ηλιακές ομάδες 16-26 ετών:
-το εμβόλιο χορηγείται σε 3 δόσεις κατά το σχήμα 0,1-2,6 μήνες και με μικρότερη απόσταση της 1ης από την 2η δόση ένα μήνα, 5 μήνες της 1ης από την 3η δόση και 3 μήνες της 2ης από την 3η δόση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι εάν το σχήμα εμβολιασμού διακοπεί, δεν επαναλαμβάνεται ολόκληρο το σχήμα αλλά ολοκληρώνεται με τις ελλείπουσες δόσεις κανονικά.
Επίσης, εμβολιασμός που άρχισε με διδύναμο εμβόλιο ή τετραδύναμο μπορεί να ολοκληρωθεί με εννεαδύναμο.
Ακόμη, εμβολιασμός που έχει ήδη ολοκληρωθεί με διδύναμο ή τετραδύναμο εμβόλιο, δεν είναι απαραίτητο να συμπληρωθεί με χορήγηση εννεαδύναμου.
Τονίζεται με έμφαση ότι η αποτελεσματικότητα του εμβολίου είναι 97% και παρά τον εμβολιασμό η ετήσια κολποσκόπηση και το Pap test θα εξακολουθήσουν να περιλαμβάνονται στον προληπτικό έλεγχο και να εκτελούνται κανονικά αρχής γενομένης από την ηλικία 21 ετών μέχρι τα 65 έτη.
“Η ηλικία που προγραμματίζεται ο HPV εμβολιασμός συμπίπτει με την ηλικία εμβολιασμού με το εμβόλιο Men ACYW135 και Τdap.
Τονίζεται ότι είναι επιτρεπτός οποιοσδήποτε συνδυασμός όχι μόνο μεταξύ των εμβολίων αλλά και όποιου άλλου εμβολίου δεν έχει ολοκληρωθεί το προτεινόμενο σχήμα“, τονίζει ο κ. Φρετζάγιας.
Όπως τα λοιπά εμβόλια έτσι και το HPV δεν έχει θεραπευτική δράση και καλύπτει ανοσολογικά μόνο τους ορότυπους στους οποίους το άτομο δεν έχει ήδη εκτεθεί.
Για το λόγο αυτό το εμβόλιο προτείνεται στην αρχή της εφηβείας, σε ηλικία που κατά πλειονότητα δεν έχει αρχίσει η σεξουαλική δραστηριότητα.
Πρέπει να σημειωθεί ότι ο εμβολιασμός διακόπτεται επί παρεμπίπτουσας κύησης και συνεχίζεται μετά τον τοκετό λόγω έλλειψης σχετικών επιδημιολογικών δεδομένων.
Να σημειωθεί ότι ο εμβολιασμός δεν σχετίζεται με τον θηλασμό.
Αναφορικά με καταστάσεις πρωτοπαθούς ή δευτεροπαθούς ανοσοκαταστολής ,πρέπει να τονισθεί ότι το εμβολιαστικό σχήμα των 3 δόσεων δεν τροποποιείται, η ανοσολογική όμως απάντηση ενδέχεται να είναι υποβαθμισμένη.
Στις ανεπιθύμητες ενέργειες, κατά και μετά τον εμβολιασμό, περιλαμβάνονται:
– οι τοπικές (ερυθρότητα, οίδημα, πόνος) στο σημείο της ένεσης και,
-γενικές (κεφαλαλγία, πυρετός, κακουχία) βραχείας όμως διάρκειας.
“Όπως σε κάθε εμβολιασμό η επώδυνη διαδικασία ευθύνεται για το ότι ορισμένοι έφηβοι μπορούν να παρουσιάσουν συγκοπτικό (βαγοτονικό) επεισόδιο για το λόγο αυτό συνιστάται ο εμβολιασμός να γίνεται σε καθιστή ή οριζόντια θέση και ο εμβολιασμένος να παραμένει στο χώρο του ιατρείου για 15΄.
Τονίζεται με έμφαση ότι τα HPV εμβόλια έχουν εξαιρετική ανοσογονικότητα και αποτελεσματικότητα, άριστη ανοχή, μακρόχρονη διατήρηση μέσου γεωμετρικού τίτλου αντισωμάτων, απόλυτη ασφάλεια“, επισημαίνει ο κ. Φρετζάγιας.
Δεν προκαλούν ωοθηκική ανεπάρκεια ή στειρότητα.
Τελευταία, σε πολλές Δυτικές χώρες προτείνεται και ήδη εμβολιάζονται με HPV εμβόλιο και τα αγόρια εφηβικής ηλικίας ανάλογης των κοριτσιών και με το ίδιο εμβολιαστικό σχήμα.
“Σκεπτικό του εμβολιασμού των αρρένων δεν είναι μόνο η αύξηση προστασίας των κοριτσιών, παράμετρος που παρακάμπτεται σε κοινότητα με υψηλή εμβολιαστική κάλυψη (>80%) των κοριτσιών αλλά διότι ο ιός εξίσου επινέμεται τα αγόρια με πρόκληση κονδυλωμάτων και κακοηθειών της πρωκτογεννητικής περιοχής”, λέει ο κ. Φρετζάγιας, για να καταλήξει:
“Φυσικά, λόγω του υψηλού κόστους του εμβολίου η προστασία και των αρρένων θα αυξήσει τον αντίστοιχο προϋπολογισμό αλλά σε βάθος χρόνου είναι καλύτερο και οικονομικότερο να προλαμβάνεις παρά να θεραπεύεις“.