Η παγκόσμια προσπάθεια για την ανάπτυξη αποτελεσματικών εμβολίων συνεχίζεται και αυτή τη στιγμή 13 εμβόλια έχουν εγκριθεί και κυκλοφορούν σε τουλάχιστον μία χώρα.
Αν και τα εμβόλια αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα όπλα μας για την αντιμετώπιση της πανδημίας, ένα ποσοστό του πληθυσμού τα αντιμετωπίζει με επιφυλακτικότητα εξ’ αιτίας του φόβου για τις ανεπιθύμητες ενέργειες που μπορεί να προκαλέσουν.
Ποια είναι, όμως, τα παραπάνω 13 εμβόλια και ποιες ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να προκαλέσουν;
Ποια είναι τα εμβόλια που έχουν εγκριθεί για την COVID-19
Ο παρακάτω πίνακας περιλαμβάνει τα 13 εγκεκριμένα εμβόλια ταξινομημένα ανάλογα με την τεχνολογία που χρησιμοποιούν.
Αναφέρεται επίσης η αποτελεσματικότητα του κάθε εμβολίου.
| Όνομα | Παρασκευάστρια Εταιρία | Τεχνολογία | Αποτελεσματικότητα |
| BNT162b2 | Pfizer/BioNTech | mRNA | 95% |
| mRNA-1273 | Moderna | mRNA | 94.5% |
| Ad26.COV2.S | Janssen (Johnson & Johnson) | Ιός Φορέας | 66% |
| AZD1222 | Πανεπιστήμιο Οξφόρδης/AstraZeneca | Ιός Φορέας | 81.3% |
| Covishield | Serum Institute of India | Ιός Φορέας | 81.3% |
| Ad5-nCoV | CanSino | Ιός Φορέας | 65.28% |
| Sputnik V | Gamaleya | Ιός Φορέας | 91.6% |
| Covaxin | Bharat Biotech | Εξασθενημένος Ιός | 80.6% |
| BBIBP-CorV | Sinopharm (Πεκίνο) | Εξασθενημένος Ιός | 79.34% |
| Vero Cell | Sinopharm (Wuhan) | Εξασθενημένος Ιός | 72.51% |
| CoronaVac | Sinovac | Εξασθενημένος Ιός | 50.38% |
| RBD-dimer | Anhui Zhifei Longcom | Πρωτεϊνικές Υπομονάδες | Άγνωστη |
| EpiVacCorona | FBRI | Πρωτεϊνικές Υπομονάδες | Άγνωστη |
Συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες
Τα εμβόλια δημιουργούν ανοσία μέσω της ενεργοποίησης των Τ και Β λεμφοκυττάρων, τα οποία έχουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν τον ιό και να παράγουν αντισώματα γι’ αυτόν.
“Κανένα από τα παραπάνω εμβόλια δεν μπορεί να προκαλέσει COVID-19, καθώς δεν περιέχουν ακέραια σωματίδια του ιού, ικανά να προκαλέσουν νόσηση.
Κατά τη διάρκεια ανάπτυξης της ανοσίας, είναι φυσιολογικό να παρουσιαστούν ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες και το φαινόμενο αυτό δεν πρέπει να μας προκαλέσει ανησυχία“, επισημαίνει ο κ. Αντώνιος Δημητρακόπουλος, Διευθυντής Γ’ Παθολογικής Κλινικής Ερρίκος Ντυνάν.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες από τα εμβόλια περιλαμβάνουν:
- Πυρετό
- Αίσθημα κόπωσης
- Κεφαλαλγία
- Μυαλγίες
- Ρίγος
- Ναυτία
Αρκετοί ασθενείς μπορεί να παρουσιάσουν επίσης ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες στο σημείο της έγχυσης, όπως άλγος, οίδημα, ερυθρότητα και κνησμώδες εξάνθημα ή άλλες μορφές τοπικού ερεθισμού.
Ορισμένες χώρες έχουν ειδικές πλατφόρμες όπου γιατροί και ασθενείς μπορούν να αναφέρουν ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων με σκοπό να εκτιμηθεί καλύτερα η ασφάλεια των τελευταίων.
Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, υπάρχει το VAERS (Vaccine Adverse Event Reporting System), ενώ στη Μεγάλη Βρετανία το Yellow Card.
Αρκετές χώρες της ΕΕ έχουν επίσης αντίστοιχες πλατφόρμες στις οποίες αναφέρονται ανεπιθύμητες ενέργειες με σκοπό την εξαγωγή στατιστικών δεδομένων.
Αλλεργικές αντιδράσεις και αναφυλαξία
Σε σπάνιες περιπτώσεις, ένας ασθενής μπορεί να παρουσιάσει αλλεργική αντίδραση σε 1 ή περισσότερα συστατικά του εμβολίου.
Στην περίπτωση αυτή, μπορεί να εμφανιστεί κνίδωση ή δερματικό εξάνθημα άλλου είδους, οίδημα, καθώς και συμπτώματα από το αναπνευστικό.
Η σοβαρή αλλεργική αντίδραση λέγεται αναφυλαξία και περιλαμβάνει: υπόταση, ναυτία, δύσπνοια, καθώς και άλλα συμπτώματα.
Η αναφυλαξία αποτελεί πολύ σπάνια ανεπιθύμητη ενέργεια του εμβολιασμού και εμφανίζεται σε περίπου 2-5 άτομα ανά 1 εκατομμύριο, δηλαδή ποσοστό μικρότερο του 0.001%.
Η χημική ουσία PEG
“Οι αλλεργικές αντιδράσεις στα mRNA εμβόλια έχουν απασχολήσει αρκετά τους επιστήμονες, καθώς περιέχουν μία χημική ουσία που λέγεται PEG (polyethylene glycol), η οποία δεν έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν σε άλλα εμβόλια.
Το PEG βρίσκεται σε αρκετά φάρμακα που έχουν προκαλέσει στο παρελθόν αναφυλαξία. Στα εμβόλια mRNA, η ουσία έχει χρησιμοποιηθεί για το λιπιδικό περίβλημα του mRNA, το οποίο διευκολύνει την είσοδό του στα κύτταρα.
Αντίστοιχες ανησυχίες έχουν διατυπωθεί και για το εμβόλιο της Johnson & Johnson, το οποίο περιέχει polysorbate 80, μία χημική ουσία που ομοιάζει την PEG“, επισημαίνει ο κ. Δημητρακόπουλος.
Μελέτη που εξέτασε τα δεδομένα σχετικά με τις αλλεργικές αντιδράσεις στα mRNA εμβόλια, διαπίστωσε ότι οι περισσότεροι ασθενείς που παρουσίασαν αναφυλαξία είχαν ιστορικό αντιστοίχων αλλεργικών αντιδράσεων.
Αν και τα δεδομένα έχουν δείξει ότι ο κίνδυνος αναφυλακτικής αντίδρασης από τα εμβόλια mRNA είναι εξαιρετικά χαμηλός, σε ορισμένες χώρες πρέπει να γίνεται διερεύνηση για ιστορικό αλλεργιών πριν τη χορήγηση των εμβολίων.
Επίσης, όσοι παρουσίασαν αλλεργική αντίδραση κατά τη χορήγηση της 1ης δόσης δεν θα πρέπει να κάνουν τη 2η.
Συχνότητα των ανεπιθύμητων ενεργειών στις γυναίκες
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα δεδομένα, οι ανεπιθύμητες ενέργειες των εμβολίων είναι συχνότερες στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες.
Μία έρευνα από το CDC των ΗΠΑ έδειξε ότι το 78.7% των ανεπιθυμήτων ενεργειών κατά τον 1ο μήνα του εμβολιασμού στη χώρα, καταγράφηκε σε γυναίκες.
Μία άλλη μελέτη διαπίστωσε ότι οι 15 από τους 16 ασθενείς που παρουσίασαν αναφυλαξία μετά το εμβόλιο ήταν γυναίκες.
Τα παραπάνω αποτελέσματα συμφωνούν με αυτά μίας μελέτης του 2013 για το εμβόλιο του Η1Ν1.
Όπως είχε παρατηρήσει, τα υψηλότερα ποσοστά αντιδράσεων υπερευαισθησίας για το εμβόλιο αυτό ήταν σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας.
Οι ορμόνες του φύλου, όπως για παράδειγμα τα οιστρογόνα και η τεστοστερόνη ενοχοποιούνται πιθανώς για το παραπάνω φαινόμενο.
Μία έρευνα με πειραματόζωα έδειξε ότι τα οιστρογόνα συνδέονται με αυξημένη παραγωγή αντισωμάτων και ισχυρότερη ανοσιακή απόκριση.
Ποιες ανεπιθύμητες ενέργειες προκαλεί το κάθε εμβόλιο:
–Pfizer/BioNTech και Moderna
Τα εμβόλια της Pfizer/BioNTech και της Moderna βασίζονται στην τεχνολογία του mRNA και χορηγούνται σε 2 δόσεις.
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες από τα παραπάνω εμφανίζονται συνήθως μετά τη χορήγηση της 2ης δόσης.
Αυτά είναι τα πρώτα εγκεκριμένα εμβόλια που χρησιμοποιούν την τεχνολογία του mRNA.
Ως αποτέλεσμα, αρκετοί ασθενείς έχουν εκφράσει ανησυχίες ότι δεν γνωρίζουμε τους μακροπρόθεσμες επιδράσεις τους.
Ωστόσο, τα εμβόλια mRNA εξετάζεται εδώ και αρκετές δεκαετίες και στο παρελθόν εμβόλια αυτής της τεχνολογίας έχουν αναπτυχθεί από διάφορες εταιρίες.
Η Moderna, για παράδειγμα, έχει αναπτύξει ένα εμβόλιο mRNA για τον ιό Zika.
Η θεωρία ότι τα εμβόλια mRNA μπορεί να επηρεάσουν το γονιδίωμα του ανθρώπου είναι επίσης εντελώς αβάσιμη.
Το mRNA που περιέχουν τα εμβόλια δεν μπορεί να εισέλθει στον πυρήνα του κυττάρου, όπου αποθηκεύεται το DNA, ενώ αποδομείται ταχέως μετά την εκπλήρωση της αποστολής του.
Στην αρχή της πανδημίας αναφέρθηκε ένα περιστατικό 23 ηλικιωμένων που κατέληξαν μετά τη λήψη του εμβολίου της Pfizer/BioNTech στη Νορβηγία.
“Ωστόσο, από την ανάλυση που έγινε ακολούθως, αποδείχθηκε ότι οι θάνατοι αποδίδονται σε άλλα αίτια που δεν σχετίζονται με το εμβόλιο.
Σήμερα, έχουν καταγραφεί επίσης 20 περιστατικά θρομβοκυτταροπενίας σε ασθενείς που έκαναν το εμβόλιο της Pfizer ή της Moderna, ωστόσο κανένα από τα περιστατικά αυτά δεν συνδέθηκε με το εμβόλιο“, επισημαίνει ο κ. Αντώνιος Δημητρακόπουλος.
Τέλος, μία θεωρία που κυκλοφόρησε ότι τα εμβόλια mRNA μπορεί να προκαλέσουν υπογονιμότητα, επίσης δεν επιβεβαιώθηκε από τα δεδομένα ερευνών.
Σύμφωνα με το American College of Obstetricians and Gynecologists, το American Society for Reproductive Medicine και το Society for Maternal-Fetal Medicine, αν και οι κλινικές δοκιμές των εμβολίων δεν εξέτασαν ειδικά το ενδεχόμενο υπογονιμότητας, καμία μελέτη που έγινε μετά την κυκλοφορία τους στον πληθυσμό δεν παρατήρησε σημεία υπογονιμότητας στα άτομα που εμβολιάστηκαν.
Στο ίδιο συμπέρασμα είχαν καταλήξει και οι κλινικές δοκιμές του εμβολίου σε πειραματόζωα, επομένως, σύμφωνα με τους παραπάνω 3 οργανισμούς, το ενδεχόμενο υπογονιμότητας από τα εμβόλια mRNA είναι εξαιρετικά απίθανο.
“Σε μία ανακοίνωση που εξέδωσε η Pfizer πριν από περίπου 1 μήνα, υποστήριξε ότι έχει ήδη ξεκινήσει μία κλινική δοκιμή, όπου εξετάζει το εμβόλιό της σε 4.000 υγιείς εγκύους.
Τα αποτελέσματα της παραπάνω μελέτης θα δώσουν πιθανώς όλες τις απαντήσεις που χρειαζόμαστε“, τονίζει ο κ. Δημητρακόπουλος.
-Janssen (Johnson & Johnson)
Το εμβόλιο της Janssen μπορεί επίσης να προκαλέσει ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες. Αυτές αναφέρονται με λεπτομέρεια στο φυλλάδιο οδηγιών του εμβολίου.
-Πανεπιστήμιο Οξφόρδης/AstraZeneca και Serum Institute of India
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) και το Υπουργείο Υγείας της Δανίας παρατήρησαν προσφάτως ότι ορισμένοι ασθενείς που έκαναν το εμβόλιο της AstraZeneca παρουσίασαν αργότερα θρόμβους αίματος, με έναν ασθενή μάλιστα να καταλήγει.
Από τα συνολικά 17 εκατομμύρια άτομα που έχουν εμβολιαστεί αυτή τη στιγμή με το συγκεκριμένο εμβόλιο έχουν παρατηρηθεί περίπου 30 περιστατικά θρομβώσεων, εκ των οποίων μάλιστα το 1 κατέληξε.
Στις 18 Μαρτίου, ο ΕΜΑ ολοκλήρωσε την ανάλυση που έκανε για την ασφάλεια του συγκεκριμένου εμβολίου και αποφάνθηκε ότι το εμβόλιο της Οξφόρδης/AstraZeneca είναι ασφαλές και δεν συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο θρομβώσεων.
Τόνισε μάλιστα ότι τα ποσοστά θρομβώσεων στους ασθενείς που έκαναν το εμβόλιο είναι χαμηλότερα σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.
Αρκετές χώρες, μεταξύ των οποίων η Δανία, η Νορβηγία, η Γερμανία και η Γαλλία, σταμάτησαν προσωρινά τη χορήγηση του εμβολίου μέχρι την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων του ΕΜΑ.
Ωστόσο, μετά τα θετικά αποτελέσματα, η χορήγηση του εμβολίου αναμένεται να ξεκινήσει και πάλι σε αυτές τις χώρες (αν δεν έχει ήδη ξεκινήσει).
Το εμβόλιο Covishield ταυτίζεται με αυτό της AstraZeneca, με τη διαφορά ότι παρασκευάζεται στην Ινδία.
Στη χώρα αυτή δεν έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα περιστατικά θρομβώσεων που συνδέονται με το συγκεκριμένο εμβόλιο, η χορήγηση του οποίου συνεχίζεται κανονικά.
-CanSino και Gamaleya
Τόσο το εμβόλιο της Gamaleya (ρωσικό) όσο και το εμβόλιο της CanSino χρησιμοποιούν τον αδενοϊό τύπου 5 (Ad5) ως φορέα για τη μεταφορά της αλληλουχίας που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη ακίδα του SARS-CoV-2.
Οι μελέτες σχετικά με την ασφάλεια των παραπάνω εμβολίων κατέληξαν ότι τα τελευταία μπορεί να προκαλέσουν ήπιες ανεπιθύμητες ενέργειες.
Ωστόσο, μία επιστημονική ομάδα, επικεφαλής της οποίας ήταν η Dr Juliana McElrath, διευθύντρια του Vaccine and Infectious Disease Division και του Fred Hutchinson Cancer Research Center, ανέδειξε ορισμένες ανησυχίες από τη χρήση των παραπάνω αδενοϊών.
Μία μελέτη του 2008 είχε διαπιστώσει ότι ένα πειραματικό εμβόλιο για τον HIV που χρησιμοποιούσε τον Ad5 αύξανε τον κίνδυνο μόλυνσης με τον ιό HIV.
Αρκετές μελέτες που δημοσιεύτηκαν αργότερα κατέληξαν επίσης σε δεδομένα που υποστηρίζουν την παραπάνω σύνδεση.
Κατά συνέπεια, η χορήγηση των παραπάνω εμβολίων θα πρέπει ίσως να αποφεύγεται σε περιοχές με υψηλά ποσοστά λοιμώξεων από HIV.
-Bharat Biotech
Τα δεδομένα που δημοσίευσε η Bharat Biotech από τις κλινικές δοκιμές φάσης 1 και 2 του εμβολίου της (Covaxin) έδειξαν ότι το τελευταίο δεν μπορεί να προκαλέσει σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες.
Αυτά είναι και τα μοναδικά διαθέσιμα δεδομένα για το συγκεκριμένο εμβόλιο.
-Sinopharm (Πεκίνο και Wuhan)
Η Sinopharm έχει παρασκευάσει 2 εμβόλια, εκ των οποίων το ένα αναπτύχθηκε στο Institute of Biological Products του Πεκίνου, ενώ το άλλο στο αντίστοιχο εργαστήριο της Wuhan.
Οι κλινικές δοκιμές φάσης 1 και 2 για τα εμβόλια BBIBP-CorV και Inactivated Vero cell, έδειξαν ότι οι περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες που προκαλούν είναι αρκετά κοινές και καμία από αυτές δεν είναι σοβαρές.
-Sinovac
Οι κλινικές δοκιμές φάσης 1 και 2 για το εμβόλιο CoronaVac δεν διαπίστωσαν κάποια σοβαρή ανεπιθύμητη ενέργεια.
Όπως φαίνεται από τα αποτελέσματα των παραπάνω, τα περιστατικά πυρετού ήταν μάλιστα λιγότερα στους ασθενείς που έκαναν το εμβόλιο CoronaVac συγκριτικά με αυτούς που έκαναν τα εμβόλια της Pfizer/BioNTech, της AstraZeneca ή της CanSino.
-Anhio Zhifei Longcom
Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν δεδομένα σε επιστημονικό περιοδικό σχετικά με την ασφάλεια ή την αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου εμβολίου, το οποίο χρησιμοποιεί πρωτεϊνικές υπομονάδες.
Μία προδημοσίευση από τις κλινικές δοκιμές του εμβολίου αναφέρει ότι δεν μπορεί να προκαλέσει σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες.
FBRI
Το EpiVacCorona είναι το 2ο εμβόλιο που έχει εγκριθεί στη Ρωσία για την COVID-19.
Οι κλινικές δοκιμές για την ασφάλεια και αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου εμβολίου δεν έχουν ολοκληρωθεί ακόμα.
Το εμβόλιο αυτό περιέχει τεχνητά τμήματα πρωτεϊνών του ιού (πεπτίδια) τα οποία βοηθούν το ανοσοποιητικό σύστημα να αναπτύξει ανοσία για τον SARS-CoV-2.
