Με τον όρο κοινή δερματική ακμή, σε μια απλούστερη ερμηνεία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι εννοούμε τη χρόνια εκείνη δερματολογική κατάσταση στην οποία η αυξημένη έκκριση σμήγματος και τα νεκρά δερματικά κύτταρα φράζουν τους πόρους, προκαλώντας τις περισσότερες φορές φλεγμονή. Η εντόπιση της ακμής είναι συχνότερη και εντονότερη σε περιοχές του δέρματος που είναι πιο πλούσιες σε σμηγματογόνους αδένες όπως το πρόσωπο, η πλάτη και το στέρνο.
Αποτελεί ίσως τον πιο κοινή δερματική πάθηση, με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης στους εφήβους (~80%), σε σύγκριση με τον ενήλικο πληθυσμό (~11%)
Η κοινή ακμή συνήθως δεν προκαλείται από κάποια μόλυνση, δεν είναι μεταδοτική, δεν προκαλέιται από έλλειψη υγιεινής του δέρματος και τις περισσότερες φορές χρειάζετα συστηματική θεραπευτική αντιμετώπιση ώστε να υποχωρήση αποτελεσματικά και να μην αφήσει σημάδια κατά την αποδρομή της.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η παθοφυσιολογία της ακμής «κινείται» σε 2 κυρίως άξονες. Αφ’ ενός είναι η υπερπαραγωγή σμήγματος στους σμηγματογόνους αδένες που ενεργοποιείται κυρίως από την τοπική δράση των ανδρογόνων κι ιδιαιτέρως της δευδροτεστοστερόνης (DHT) και καθορίζεται γενετικά. Αφετέρου, η δημιουργία φλεγμονής ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του προπιονιοβακτηριδίου της ακμής (που βρίσκεται στο εσωτερικό των θυλάκων, δημιουργώντας υπεραποικίες) και του συσσωρευμένου υπερπαραγώμενου σμήγματος που πιέζει και τα τοιχώματα του θύλακα.
Σε ποιες κατηγορίες δικρίνεται η ακμή;
- Φλεγμονώδη (Βλατιδώδη, Φλυκταινώδη, Βλατιδοφλυκταινώδη, Οζώδης κυστική ή εν τω βάθει ανάλογα με το είδος των βλαβών που εμφανίζονται ή συνδυασμός των παραπάνων)
- Μη φλεγμονώδη ή φαγεσωρική (με ανοικτούς ή κλειστούς φαγέσορες ή συνδυσμό αυτών)
Πού οφείλεται η ακμή;
Τα αίτια της ακμής είναι η κληρονομική προδιάθεση, ορμονικοί και ενδοκρινικοί παράγοντες, όπως π.χ. το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών, η λήψη κάποιων φαρμάκων και ο τρόπος ζωής. Σε αυτόν συμπεριλαμβάνονται το άγχος, η διατροφή, η ρύπανση του περιβάλλοντος και η «κακή» καθημερινή φροντίδα του δέρματος, σε συνδυασμό με λανθασμένους χειρισμούς στις βλάβες της ακμής, συνήθως από το ίδιο το άτομο.
Η ακμή χαρακτηρίζεται από 4 εμπλεκόμενους παράγοντες: την υπερδραστηριότητα των σμηγματογόνων αδένων και την απόφραξη των πόρων τους, που προκαλείται από τη δράση των ανδρογόνων, που οδηγούν στην αυξημένη παραγωγή σμήγματος και στην επιμόλυνσή τους από το προπιονοβακτηρίδιο της ακμής ή/και το σταφυλόκοκκο. Εμφανίζεται με διάφορες δερματικές βλάβες, άλλες σοβαρότερες και άλλες λιγότερο σοβαρές, επώδυνες ή μη και σε διάφορα σημεία του σώματος, κυρίως στο πρόσωπο, αλλά και στο λαιμό, στην πλάτη, στους ώμους, στο στήθος, στα χέρια και στους γλουτούς.
Θεραπευτική αντιμετώπιση ακμής
Τοπική
Που αποτελείται από διάφορα προϊόντα καλλυντικά ή φαρμακευτικά, καθαρισμού και περιποίησης ή για εντοπισμένη χρήση, με χαρακτηριστικές δράσεις όπως : κερατολυτική, αντιφλεγμονώδη, αντιβιοτική και σμηγματορυθμιστική.
Συστηματική (από του στόματος)
Η συστηματική θεραπευτική αντιμετώπιση στοχεύει στην μείωση της παραγωγής σμήγματος κι επαγωγικά στον περιορισμό της δημιουργίας φαγεσόρων. Παλιότερα χρησιμοποιούνταν αντιβιοτικά όπως η μινοκυκλίνη, οι τετρακυκλίνες, η δοξυκικλίνη κ.α.. Σήμερα χρησιμοποιείται περισσότερο, λόγω των ιδιαίτερα καλών θεραπυετικών της αποτελεσμάτων η ισοτρετινοΐνη, που αποτελεί υπερπαράγωγο της βιτ. Α.
Πολλές όμως είναι οι ανεπιθύμητες ενέργειες προβλέψιμες και μη της αγωγής με ισοτρετινΪνη, μεταξύ των οποίων είναι η ξηρότητα του δέρματος, η χειλίτιδα, ξηροφθαλμία, ξηροστομία, αυξημένος κίνδυνος για μεταβολικό σύνδρομο (ΜΣ) και σακχαρώδη διαβήτη (ΣΔ), υπεροχοληστερολαιμία, υπερτριγλυκεριδαιμία και αύξηση των τρανσαμινασών (ηπατικών ενζύμων). Γι’ αυτούς τους λόγους καθίσταται επιβεβλημένη η συστηματική παρακολούθηση από τον θεράποντα ιατρό & συχνός εργαστηριακός έλεγχος, κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Όσον αφορά δε στην περίπτωση της θεραπευτικής αντιμετώπισης με ισοτρετινοΐνη, είναι περισσότερο από αναγκαία ή συμμόρφωση στη διατροφικές κατευθύνσεις που προαναφέρθηκαν, προκειμένου να προληφθούν ή να μετριαστούν οι πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες από την αγωγή, οι σχετιζόμενες και με τη διατροφική συμπεριφορά.
Ακμή και διατροφή, πώς σχετίζονται;
Πριν από κάποια χρόνια, οι επιστημονικές μελέτες δε συσχέτιζαν τη διατροφή με την ακμή. Υπήρχε η υπόνοια, από ατομικές μαρτυρίες, ότι κάποιες τροφές, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, η σοκολάτα και τα τρόφιμα με υψηλό γλυκαιμικό φορτίο επιδεινώνουν την ακμή, αλλά μόλις την τελευταία πενταετία αρχίζουν να «συσσωρεύονται» οι μελέτες που το τεκμηριώνουν και επιστημονικά.
Πριν αναφερθούμε στα τρόφιμα που επιδεινώνουν και σε εκείνα που βελτιώνουν την ακμή, θα αναφερθούμε στο βιοχημικό μηχανισμό που φαίνεται να συνδέει ορισμένα τρόφιμα με την εμφάνιση ακμής. Η ακμή μπορεί να θεωρηθεί ως μία νόσος – δείκτης της υπερβολικής ινσουλινοτρόπου δράσης της δυτικής διατροφής (ινσουλινοτρόπος = προάγει έκλυση ινσουλίνης). Το γάλα και όλα τα προϊόντα που περιέχουν πρωτεΐνες ορού γάλακτος, συμβάλλουν στη μεταγευματική αύξηση της ινσουλίνης και του ινσουλινομιμητικού αυξητικού παράγοντα Ι (IGF-1) στο αίμα. Τα αυξημένα επίπεδα της ινσουλίνης και του IGF-1, μέσα από κάποιες σύνθετες μεταβολικές πορείες έχουν σαν αποτέλεσμα τη βιοχημική σύνδεσή τους, με τους 4 κύριους παράγοντες που προκαλούν ακμή και που αναφέρθηκαν προηγουμένως. Επίσης οι δίαιτες με υψηλό γλυκαιμικό φορτίο (ένας δείκτης που συνδέει την ποιότητα και την ποσότητα των υδατανθράκων σ’ ένα τρόφιμο) επιδρούν στο μεταβολισμό του IGF-1 και των ανδρογόνων, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της ακμής χωρίς να βρίσκονται απαραιτήτως υψηλά τα επίπεδα των ορμονών στο αίμα, τη στιγμή μιας αιμοληψίας.
Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχουν ξεκάθαρα κι επαρκή ερευνητικά δεδομένα που να «χαρακτηρίζουν» τη διατροφή είτε αιτιολογικό, είτε θεραπευτικό παράγοντα της νόσου, παράγοντες όπως το στρες (οποιασδήποτε φύσεως), οι μη ισορροπημένες διατροφικές συνήθεις, οι κακής ποιότητας διατροφικές επιλογές και το υπερβάλλον βάρος φαίνεται να συσχετίζονται τόσο με την εκδήλωση όσο και με την εξέλιξη της νόσου!
Ω3 λιπαρά οξέα
Tα ω3 λιπαρά οξέα, λόγω της ισχυρής αντιφλεγμονώδους δράσης τους. Καλές πηγές: όλα τα λιπαρά ψάρια και οι ξηροί καρποί κ.α
Βιταμίνη Α
Η βιτ. Α φαίνεται ότι συμβάλλει σημαντικό στον έλεγχο του ρυθμού κερατινοποίησης. Καλές πηγές: όλα τα χρωματιστά φρούτα και λαχανικά, τα ιχθυέλαια κ.α
Βιταμίνη Ε και C
Η βιτ. Ε και η βιτ. C φαίνεται να έχουν κατευναστική επίδραση στο δέρμα λόγω της ισχυρής αντιοξειδωτική τους δράσης και λειτουργούν συνεργιστικά. Καλές πηγές: φρούτα, κυρίως τα επσεριδοειδή και λαχανικά για την βιτ. C και ξηροί καρποί και όλα τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά για την βιτ. Ε κ.α.
Ψευδάργυρος (Zn)
Ο ψευδάργυρος (Zn) που φαίνεται να ανστέλλει, δημιουργώντας μη ευνοϊκό περιβάλλον, την ανάπτυξη του βακτηριδίου της ακμής. Καλές πηγές: ξηροί καρποί, πουλερικά κ.α
Σελήνιο (Se)
Το σελήνιο (Se), με αντιοξειδωτικές ιδιότητες, που φαίνεται να προστατεύουν το δέρμα αποτελεσματικά από την επίδραση των ελευθέρων ριζών. Καλές πηγές: τόνος, σολομός, αυγά, καστανό ρύζι κ.α.
Ενυδάτωση
Η επαρκής ενυδάτωση φαίνεται ότι μπορούν να συμβάλλουν τόσο στην πρόληψη όσο και στην εξέλιξη της νόσου.
Τρόφιμα χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη, μη-γαλακτοκομικά υποκατάστατα
Όπως γάλα ρυζιού, αμυγδάλου, σόγιας, το τοφού, κ.ά. Τρόφιμα χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου, που μειώνουν και τις φλεγμονές, όπως τα όσπρια, οι ξηροί καρποί, τα λαχανικά – λαδερά και σαλάτες (ωμά ή όσο το δυνατόν λιγότερο μαγειρεμένα), τα άπαχα κρεατικά, ιδιαίτερα το ψάρι, το κοτόπουλο και η γαλοπούλα, το ελαιόλαδο, τα δημητριακά ολικής αλέσεως και όλα τα παράγωγά τους, π.χ. ζυμαρικά ολικής αλέσεως. Η παραπάνω κατηγορία τροφίμων, που θα πρέπει ουσιαστικά να αποτελεί και τη βάση της διατροφής ενός ατόμου με ακμή, είναι πλούσια και σε ψευδάργυρο, σελήνιο, βιταμίνη Α, Ε και C, που σύμφωνα με κάποιους επιστήμονες δρα ευεργετικά κατά της ακμής.
Tρόφιμα μικρότερης κατανάλωσης στη θεραπεία της ακμής
Όλα τα γαλακτοκομικά προϊόντα
Το γάλα σε όλες του τις μορφές (υγρό, σε σκόνη, εμπλουτισμένο, βιολογικό), το τυρί σε όλες τις μορφές του (σκληρό – μαλακό, πλήρες – αποβουτυρωμένο, αγελαδινό – αιγοπρόβειο), το βούτυρο, το παγωτό, οι κρέμες (ζαχαροπλαστικής, γάλακτος, σαντιγύ) και όλα τα γλυκά που τις περιέχουν, καθώς και η σοκολάτα γάλακτος και όλα τα προϊόντα που περιέχουν πρωτεΐνες ορού γάλακτος (συνήθως σε υποκατάστατα γευμάτων). Καταλαβαίνετε ωστόσο ότι η κατηγορία των γαλακτοκομικών είναι μια ιδιαίτερα θρεπτική ομάδα τροφίμων και δεν είναι καλό να την αποκλείσουμε τελείως από το διαιτολόγιό μας, απλά θα μπορούσε να βοηθήσει σε περιόδους εξάρσεων μια αραιότερη και λιγότερη κατανάλωσή τους. Ενώ μπορείτε να τα αντικαταστήσετε με άλλες τροφέ που θα δείτε παρακάτω.
Τα τρόφιμα με υψηλό γλυκαιμικό φορτίο
Όλα τα επεξεργασμένα αλεύρια και τα τρόφιμα που παράγονται από αυτά, π.χ. λευκό ψωμί, λευκά ζυμαρικά και πίτες, την άσπρη ζάχαρη και όπου αυτή περιέχεται, όπως σε ροφήματα, γλυκά με αλεύρι και ζάχαρη (π.χ. τούρτες, πάστες, σιροπιαστά), επίσης το άσπρο ρύζι και τις πατάτες (ιδαιίτερα τις ψητές) και είναι καλό να αποφεύγονται οι έτοιμοι χυμοί φρούτων ή ροφήματα με προσθήκη ζάχαρης.
Τρόφιμα που συσχετίζονται με φλεγμονές
Όλα τα έτοιμα φαγητά (junk food) που μαγειρεύονται με κακής ποιότητας λάδι και είναι πλούσια σε τρανς λιπαρά, όπως τηγανητές πατάτες, κρέατα πλούσια σε λίπος, όπως π.χ. γύρος, παϊδάκια, σνίτσελ, φαγητά με κρέμες γάλακτος, κ.ά.
Συνηθισμένα λάθη στην αντιμετώπιση της ενήλικου ακμής
- Να εγκαταλείπει κάποιος γρήγορα τη θεραπεία της. Η ενήλικος ακμή είναι πολυπαραγοντική και ο οργανισμός χρειάζεται χρόνο για να ανταποκριθεί στο θεραπευτικό σχήμα.
- Να χρησιμοποιούνται πολλά προϊόντα μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το δέρμα δεν μπορεί να ανταποκριθεί τόσο γρήγορα και να δείξει άμεσα τα αποτελέσματα της αγωγής, ενώ μπορεί να του προκληθεί ερεθισμός.
- Να πλένεται κάποιος πολύ συχνά, να χρησιμοποιεί πολύ δυνατά σαπούνια και να κάνει συχνά πήλινγκς με υπερβολικό τρίψιμο στο σπίτι, που ευαισθητοποιούν το δέρμα.
- Να χρησιμοποιούνται λάθος προϊόντα στο ακνεϊκό δέρμα, όπως π.χ. δυνατά σαπούνια και λοσιόν με πολύ οινόπνευμα, λιπαρές κρέμες και μέικαπ. Τα προϊόντα θα πρέπει να μην αφυδατώνουν και ευαισθητοποιούν το δέρμα, αλλά και να μην είναι φαγεσωρογόνα, μπλοκάροντας τους πόρους.
- Να τσιμπάει κάποιος τα σπυράκια. Συνήθως επιμολύνονται και επεκτείνονται οι βλάβες.
- Να σταματάει ο ασθενής να περιποιείται το δέρμα του και να ακολουθεί την αγωγή, μόλις περάσει η ακμή, με δική του πρωτοβουλία.
Συχνό πλύσιμο προσώπου και μαύρα στίγματα
Το συχνό πλύσιμο του δέρματος δεν μπορεί να αφαιρέσει τα μαύρα στίγματα, που είναι σμίγμα εγκλωβισμένο μέσα στους σμηγματογόνους αδένες – πόρους. Το καθάρισμα του προσώπου με το κατάλληλο σαπούνι, έχει την ιδιότητα να αφαιρεί την επιφανειακή λιπαρότητα και έτσι να επιβραδύνει τη συσσώρευση σμήγματος. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή να μην το παρακάνει κάποιος, γιατί τα πολύ συχνά πλυσίματα, με δυνατά σαπούνια μπορεί να αφυδατώσουν το λιπαρό δέρμα και να το κάνουν πιο ευαίσθητο στις εξωτερικές επιδράσεις και στα μικρόβια.
Η καθημερινή πρακτική θα πρέπει να περιλαμβάνει καθαρισμό του προσώπου, 2 με 3 φορές την ημέρα, με το κατάλληλο καθαριστικό, μετά την αντίστοιχη λοσιόν και τέλος την κατάλληλη κρέμα για το δέρμα. Αυτό που πιθανό χρειάζεται σε τακτική βάση, π.χ. 1 φορά το μήνα ή στους 2 μήνες, είναι βαθύς καθαρισμός προσώπου, από ειδικό και όχι στο σπίτι, για την εξαγωγή του σμήγματος από τους πόρους και τον κατάλληλο καυτηριασμό.