Η νόσος του COVID-19 είναι μια νέα λοιμώδης ασθένεια που μπορεί να προσβάλλει τους πνεύμονες αλλά και άλλα όργανα.
Προκαλείται από ένα νέο κορωνοϊό, οποίος έχει εξαπλωθεί πια σε όλο τον κόσμο.
Η γνώση για το πώς η πανδημία του COVID-19 επηρεάζει άτομα με σκλήρυνση κατά πλάκας εμπλουτίζεται διαρκώς, καθώς περαιτέρω στοιχεία προκύπτουν συνεχώς αφού η πανδημία είναι σε εξέλιξη παγκόσμια και όλος ο ερευνητικός και επιστημονικός κόσμος έχει εστιάσει την προσοχή του και τις δυνάμεις του για την αντιμετώπισή του.
Τα τρέχοντα στοιχεία δείχνουν γενικά ότι η σκλήρυνση κατά πλάκας δεν αυξάνει την πιθανότητα προσβολής, σοβαρής νόσησης ή ακόμα και θανάτου από τη μόλυνση με τον κορωνοϊό συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό.
“Ωστόσο, οι ακόλουθες ομάδες ατόμων με σκλήρυνση κατά πλάκας είναι πιο επιρρεπείς σε σοβαρή νόσηση από COVID-19“, αναφέρει ο κ. Γρηγόρης Χειλάκος – Νευρολόγος, Αναπλ. Διευθυντής Κέντρου Πολλαπλής Σκλήρυνσης, Metropolitan General:
- Άτομα με προϊούσα μορφή (προοδευτική) σκλήρυνσης κατά πλάκας
- Άτομα με ΠΣ με ηλικία άνω των 60 ετών
- Άτομα με υψηλότερα επίπεδα αναπηρίας (για παράδειγμα, βαθμολογία EDSS 6 ή παραπάνω, που σχετίζεται με την ανάγκη χρήσης βακτηρίας)
- Άτομα με ΠΣ και παχυσαρκία, διαβήτη ή ασθένειες της καρδιάς ή των πνευμόνων
- Άτομα που λαμβάνουν ορισμένες τρίτης γραμμής θεραπείες τροποποίησης της νόσου για τη ΠΣ
Συνιστάται σε όλα τα άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ) να ακολουθούν τις γνωστές οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τη μείωση του κινδύνου μόλυνσης με COVID-19:
- Η τήρηση κοινωνικών αποστάσεων τουλάχιστον 1,5 μέτρων, ιδιαίτερα σημαντική σε εσωτερικούς χώρους, αλλά και στην ύπαιθρο.
- Η χρήση καλής ποιότητας μάσκας είναι υποχρεωτική, ιδιαίτερα σε κλειστούς χώρους αλλά και σε εξωτερικούς χώρους με κόσμο.
- Η αποφυγή των πολυσύχναστων χώρων ανοικτών (πλατείες, αγορές, ναοί με αυξημένη συγκέντρωση ατόμων) ή κλειστών με κακό αερισμό (ΜΜΜ, φιλικά σπίτια) είναι σημαντική.
- Το συχνό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και νερό ή με αλκοολούχο (>70%) αντισηπτικό και ταυτόχρονα η αποφυγή επαφής χεριών με τα μάτια, τη μύτη και το στόμα βοηθούν στην μη μετάδοση του ιού.
- Κατά το βήχα και το φτέρνισμα, η κάλυψη του στόματος και της μύτης με λυγισμένο αγκώνα.
- Ο καθαρισμός και απολύμανση επιφανειών που αγγίζονται τακτικά.
“Οι ασθενείς με ΠΣ πρέπει να είναι σε στενή επαφή με τον γιατρό τους ακόμα και με τηλεφωνικές επικοινωνίες, βιντεοκλήσεις, e-mails κ.λπ. ώστε να μειωθεί η ανάγκη μετάβασής τους σε πολυσύχναστους υγειονομικούς χώρους αλλά και να μην χαθεί η επαφή με τον ειδικό και να διατηρηθεί η τακτική ιατρική παρακολούθησή τους“, αναφέρει ο κ. Χειλάκος, προσθέτοντας:
Μείνετε δραστήριοι
“Παρά τους περιορισμούς στις μετακινήσεις είναι σημαντικό οι ασθενείς να παραμείνουν σωματικά δραστήριοι, με σκοπό τη σωματική και ψυχική τους υγεία και ευεξία. Ενθαρρύνονται η σωματική άσκηση, η συνέχιση των συνεδριών φυσικοθεραπείας ακόμα και με εξ’ αποστάσεως καθοδήγηση, αλλά και οι κοινωνικές δραστηριότητες που μπορούν να πραγματοποιηθούν σε εξωτερικούς χώρους αλλά πάντα με κοινωνικές αποστάσεις“.
Οι φροντιστές ή μέλη της οικογένειας που ζουν ή επισκέπτονται τακτικά ένα άτομο με πολλαπλή σκλήρυνση, ιδιαίτερα στις ομάδες υψηλότερου κινδύνου, θα πρέπει επίσης να ακολουθούν αυτές τις συστάσεις για να μειώσουν την πιθανότητα εμφάνισης λοίμωξης COVID-19 στο σπίτι.
Θεραπείες της ΠΣ και κίνδυνος μόλυνσης από COVID-19
Πολλές θεραπείες ανοσοτροποποιητικών φαρμάκων (DMTs) για την πολλαπλή σκλήρυνση λειτουργούν καταστέλλοντας ή τροποποιώντας το ανοσοποιητικό μας σύστημα.
Ορισμένα φάρμακα για σκλήρυνση κατά πλάκας μπορεί να αυξήσουν την πιθανότητα εμφάνισης επιπλοκών από τον COVID-19, αλλά αυτός ο κίνδυνος πρέπει να εξισορροπηθεί με τους κινδύνους διακοπής ή καθυστέρησης της θεραπείας.
“Απαραίτητη είναι η επικοινωνία με τον θεράποντα ιατρό ώστε να αποφασιστεί η συνέχιση ή διακοπή μιας θεραπείας, μετά από ανάλυση των ιδιαιτεροτήτων σε κάθε ασθενή ξεχωριστά“, τονίζει ο κ. Χειλάκος, προσθέτοντας:
Συγκεκριμένα, πρέπει να αξιολογηθούν:
- Η πορεία και δραστηριότητα της νόσου
- Οι κίνδυνοι και τα οφέλη που συνήθως συνδέονται με διαφορετικές επιλογές θεραπείας
- Οι πρόσθετοι κίνδυνοι που σχετίζονται με τον COVID-19, με την παρουσία άλλων παραγόντων όπως η μεγαλύτερη ηλικία, η παχυσαρκία, η προϋπάρχουσα πνευμονική ή καρδιαγγειακή νόσος, η προϊούσα σκλήρυνση κατά πλάκας
- Ο τρέχων κίνδυνος COVID-19 στην περιοχή που ζει ο ασθενής
- Ο κίνδυνος έκθεσης στον COVID-19 λόγω του τρόπου ζωής του ασθενή (είδος εργασίας του, ανάγκη μεταφοράς με ΜΜΜ κλπ.)
- Μια προηγούμενη λοίμωξη με COVID-19
- Η διαθεσιμότητα και πρόσβαση σε εμβόλιο κατά του COVID-19
Στοιχεία σχετικά με την επίδραση των DMTs στη σοβαρότητα του COVID-19
–Οι ιντερφερόνες και η οξική γλατιραμέρη είναι απίθανο να επηρεάσουν αρνητικά τη σοβαρότητα του COVID-19.
-Υπάρχουν μάλιστα σημαντικές ενδείξεις ότι οι ιντερφερόνες μπορεί να μειώσουν την ανάγκη για νοσηλεία λόγω του COVID-19.
–Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι τα άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση που λαμβάνουν φουμαρικό διμεθύλεστέρα, τεριφλουνομίδη, φινγκολιμόδη, σιπονιμόδη και ναταλιζουμάμπη δεν έχουν αυξημένο κίνδυνο για πιο σοβαρά συμπτώματα COVID-19.
–Φαίνεται από προκαταρτικές μελέτες ότι θεραπείες που στοχεύουν τα CD20 λεμφοκύτταρα όπως το ocrelizumab και το rituximab μπορεί να συνδέονται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης πιο σοβαρού COVID-19, συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου κινδύνου νοσηλείας.
-Συστήνεται στους ασθενείς που λαμβάνουν alemtuzumab, κλαδριβίνη, ocrelizumab και rituximab, να συμβουλευτούν τον ιατρό τους για την καθυστέρηση ή μη της δεύτερης ή περαιτέρω δόσης και να συζητήσουν σχετικά με τους κινδύνους και τα οφέλη της αναβολής της θεραπείας.
Ωστόσο οι ασθενείς αυτοί ενθαρρύνονται έντονα να μη σταματήσουν τη θεραπεία χωρίς τη συμβουλή του ιατρού τους.
Η χρήση κορτιζόνης σε ασθενείς με υποτροπές ΠΣ
Η χρήση στεροειδών για τη θεραπεία υποτροπών θα πρέπει να εξετάζεται προσεκτικά και να χρησιμοποιείται μόνο για υποτροπές που χρειάζονται παρέμβαση.
“Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι η λήψη στεροειδών υψηλής δόσης ένα μήνα πριν από λοίμωξη του COVID-19 αυξάνει τον κίνδυνο μιας πιο σοβαρής νόσησης από κωρονοϊό.
Τα άτομα που λαμβάνουν θεραπεία με στεροειδή για υποτροπή θα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικά και συστήνεται να απομονωθούν για τουλάχιστον ένα μήνα μετά τη χορήγηση, ώστε να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης COVID-19“, επισημαίνει ο κ. Χειλάκος.
Εμβόλια κατά του COVID-19 και Πολλαπλή Σκλήρυνση
• Όλα τα άτομα με πολλαπλή σκλήρυνση πρέπει να εμβολιάζονται κατά του COVID-19
•Τα άτομα με σκλήρυνση κατά πλάκας πρέπει να εμβολιάζονται μόλις το εμβόλιο είναι διαθέσιμο σε αυτά. Η επιστημονικά τεκμηριωμένη γνώση μας έδειξε ότι τα εμβόλια COVID-19 είναι ασφαλή και αποτελεσματικά. Όπως και με άλλες ιατρικές αποφάσεις, η απόφαση για λήψη εμβολίου λαμβάνεται καλύτερα σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό
• Ακόμη και μετά τη λήψη του εμβολίου, είναι σημαντικό να συνεχιστούν οι προφυλάξεις κατά του COVID-19, όπως η χρήση μάσκας προσώπου, η κοινωνική απόσταση και το πλύσιμο των χεριών, και αυτό γιατί εμφανίζονται νέες παραλλαγές που ενδέχεται να μην προστατεύονται από τα τρέχοντα εμβόλια.
“Υπάρχουν πολλά εμβόλια COVID-19 που χρησιμοποιούνται σε διαφορετικές χώρες σε όλο τον κόσμο τα οποία μελετώνται αναλυτικά και εγκρίνονται τακτικά.
Έχουν αναπτυχθεί επί του παρόντος πέντε διαφορετικοί τύποι εμβολίων COVID-19 που χρησιμοποιούνται ή βρίσκονται σε εξέλιξη και λειτουργούν με διαφορετικούς τρόπους“, εξηγεί ο κ. Χειλάκος και στη συνέχεια αναφέρεται στα εμβόλια:
1. Τα εμβόλια mRNA έχουν τον γενετικό κώδικα για την πρωτεΐνη «spike» του κορωνοϊού.
Το mRNA κατευθύνει την παραγωγή της ακίδας πρωτεΐνης, η οποία φαίνεται και στοχεύεται από το ανοσοποιητικό μας σύστημα (που δημιουργεί αντισώματα και Τ κύτταρα).
- Pfizer-BioNTech
- Moderna
2. Τα εμβόλια ιικού φορέα που έχουν ενσωματωμένο τον γενετικό κώδικα για την ακίδα πρωτεΐνης του κορωνοϊού σε έναν αδρανή ιό (συνήθως αδενοϊό), αλλά χωρίς τα μέρη που αναπαράγεται ένας ιός και έτσι δεν μπορεί ποτέ να προκαλέσει μόλυνση.
- AstraZeneca / Oxford (Covishield)
- Sputnik V*
- Johnson & Johnson (μονοδοσικό)
3. Τα εμβόλια αδρανοποιημένου ιού χρησιμοποιούν μια απενεργοποιημένη μορφή ολόκληρου του κορωνοϊού.
Ο κορωνοϊός έχει «σκοτωθεί» έτσι ώστε να μην μπορεί να εισέλθει σε κύτταρα και να αναπαραχθεί και δεν μπορεί να προκαλέσει μόλυνση με COVID-19.
Το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει ολόκληρο τον ιό, παρόλο που είναι απενεργοποιημένος.
- Sinovac (CoronaVac)*
4. Τα πρωτεϊνικά εμβόλια έχουν την ίδια την πρωτεΐνη ακίδων του κορωνοϊού (όχι τον γενετικό κώδικα), μαζί με κάτι που ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα (ένα «ανοσοενισχυτικό») για να διασφαλίσει ότι η πρωτεΐνη ακίδα στοχεύεται.
- Novavax (NVX-CoV2373)*
5. Τα ζωντανά εξασθενημένα εμβόλια COVID-19 τα οποία προς το παρόν (Απρίλιος 2021), δεν χρησιμοποιούνται και βρίσκονται σε φάση έρευνας.
* δεν έχουν έγκριση στην Ελλάδα
“Οι κίνδυνοι της νόσου COVID-19 υπερτερούν των σπανιότατων πιθανών κινδύνων από το εμβόλιο.
Επιπλέον, τα μέλη του ίδιου νοικοκυριού και οι στενές επαφές θα πρέπει επίσης να κάνουν εμβόλιο το συντομότερο δυνατό, για να μεγιστοποιήσουν την προστασία τους από τον COVID-19“, σημειώνει ο κ. Χειλάκος.
Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι τα άτομα με σκλήρυνση κατά πλάκας διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο επιπλοκών από το mRNA, τον μη αντιγραφόμενο ιικό φορέα, τα απενεργοποιημένα εμβόλια COVID-19 ιού ή πρωτεΐνης (1-4), σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.
-Τα άτομα με σκλήρυνση κατά πλάκας θα πρέπει να αποφεύγουν τη λήψη ζωντανών εξασθενημένων εμβολίων.
Δεδομένου ότι ενδέχεται να υπάρξουν μελλοντικά εμβόλια COVID-19 που χρησιμοποιούν αυτήν την τεχνολογία, είναι σημαντικό να είναι γνωστό ποιο εμβόλιο COVID-19 είναι διαθέσιμο.
“Τα εμβόλια μπορεί να προκαλέσουν κάποιες παρενέργειες, όπως πυρετό ή κόπωση, οι οποίες συνήθως διαρκούν για λίγες ημέρες μετά τον εμβολιασμό.
Οι παροδικές ανεπιθύμητες ενέργειες, του πυρετού, της μυϊκής δυσφορίας και της κόπωσης μπορεί να επιδεινώσουν προσωρινά τα συμπτώματα της σκλήρυνσης κατά πλάκας, είναι όμως σημεία ότι το εμβόλιο ενεργεί και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα.
Σημαντική είναι και η στρατηγική της συνέχισης της φαρμακευτικής αγωγής που λαμβάνουν οι ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση και εμβολιάζονται κατά του COVID-19.
Η καθυστέρηση της έναρξης ενός ανοσοτροποποιητικού φαρμάκου ή η αλλαγή του χρονικού διαστήματος λήψης αυτού, δεν είναι ζήτημα ασφάλειας αλλά μια τακτική που επιτρέπει στο εμβόλιο να είναι πλήρως αποτελεσματικό και πρέπει να καθορίζεται σε συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό“, εξηγεί ο κ. Χειλάκος.
Ειδικές οδηγίες εμβολιασμού σε σχέση με τη λαμβανόμενη φαρμακευτική αγωγή
Α. Ιντερφερόνες, Οξική Γλατιραμερή, Τεριφλουνομίδη, Φουμαρικό μονομεθύλιο, φουμαρικό διμεθύλιο, φουμαρικό διροξιμίλ, Ναταλιζουμάμπη
Δεν απαιτείται καθυστέρηση στην έναρξη λήψης των φαρμάκων αυτών λόγω του εμβολίου COVID-19.
Εάν λαμβάνεται ήδη ένα από αυτά τα φάρμακα, δεν απαιτούνται προσαρμογές στη διαχείριση τους.
Β. Fingolimod, Siponimod
Συνιστάται να ληφθεί το εμβόλιο COVID-19, έτσι ώστε η δεύτερη ένεση εμβολίου να γίνει δύο έως τέσσερις εβδομάδες πριν ξεκινήσει η αγωγή με το fingolimod και το siponimod.
Εάν ήδη λαμβάνεται σαν αγωγή το Fingolimod, ή το Siponimod, συστήνεται η συνέχιση της αγωγής και η λήψη του εμβολίου μόλις αυτό είναι διαθέσιμο.
Γ. Alemtuzumab, Κλαδριβίνη, Ocrelizumab, Rituximab
Κατά την έναρξη θεραπείας με το Alemtuzumab, το Cladribine το Ocrelizumab ή το Rituximab συστήνεται να ληφθεί το εμβόλιο COVID-19, έτσι ώστε η δεύτερη ένεση εμβολίου να γίνει τουλάχιστον δύο έως τέσσερις εβδομάδες πριν από την έναρξη του Alemtuzumab ή της Kλαδριβίνης του Ocrelizumab, και του Rituximab.
“Ακολούθως συστήνεται η συνέχιση του Alemtuzumab, της Kλαδριβίνης του Ocrelizumab, ή του Rituximab τουλάχιστον τέσσερις εβδομάδες μετά τη δεύτερη ένεση εμβολίου.
Εάν ήδη λαμβάνεται το Αlemtuzumab, το Cladribine,το Ocrelizumab, ή το Rituximab προτείνεται η λήψη του εμβολίου τουλάχιστον 4-12 εβδομάδες μετά την τελευταία δόση Alemtuzumab ή Cladribine, πάντα σε συνεννόηση με τον θεράποντα ιατρό“, αναφέρει ο κ. Χειλάκος.
Δ. Στεροειδή υψηλής δόσης
Συστήνεται η λήψη του εμβολίου τρεις έως πέντε ημέρες μετά την τελευταία δόση στεροειδών.
Η πρωτόγνωρη για ασθενείς και υγειονομικούς πανδημία του κορωνοϊού έχει αλλάξει τις ζωές όλων.
Οι ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση καλούνται να ανταπεξέλθουν σε μια ακόμα δοκιμασία.
“Η υπομονή, η προσήλωση στους υγειονομικούς κανόνες, η διατήρηση της επικοινωνίας τους με τους θεράποντες ιατρούς αλλά και τους άλλους θεραπευτές, είναι απαραίτητες αρετές σε αυτή τη δοκιμασία.
Η ισορροπία της ψυχικής και σωματικής υγείας κάτω από συνθήκες περιορισμού είναι δύσκολη, αλλά απαραίτητη μέχρι η ανάπτυξη και η διάδοση των εμβολίων και ίσως και των θεραπειών κατά του COVID-19, να δώσουν τέλος στην παγκόσμια υγειονομική κρίση.
Μπορούμε να βάλουμε όλοι μας, ασθενείς, φροντιστές και θεραπευτές, τις δυνάμεις μας για να πετύχουμε το στόχο αυτό”, καταλήγει ο κ. Χειλάκος.
