Μερικοί άνθρωποι δεν μπορούν να αναγνωρίσουν ή να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων. Φαίνονται ψυχροί, απαθείς, απόμακροι, μονότονοι και ασυγκίνητοι. Όμως στην πραγματικότητα μπορεί να είναι αλεξιθυμικοί.
Η αλεξιθυμία είναι μια ψυχολογική κατάσταση που επηρεάζει τη συναισθηματική επίγνωση του ατόμου. Συχνά αναφέρεται ως «συναισθηματική τύφλωση». Τα άτομα με αλεξιθυμία δυσκολεύονται να εντοπίσουν, να κατανοήσουν και να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, γεγονός που μπορεί να τους προκαλεί δυσκολίες στο να συνδεθούν με άλλους σε συναισθηματικό επίπεδο. Δυσκολεύονται να διακρίνουν τους διαφορετικούς τύπους συναισθημάτων και να κατανοήσουν τις αιτίες τους.
Σήμερα, έρευνες έχουν δείξει πως περίπου το 10% του γενικού πληθυσμού εμφανίζει κλινικά σημαντική αλεξιθυμία (που σημαίνει ότι παρεμβαίνει στη λειτουργικότητα σε τουλάχιστον δύο τομείς της ζωής, π.χ. διαπροσωπική, επαγγελματική). Δεν ταξινομείται ως διαταραχή ψυχικής υγείας αλλά περιγράφεται ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας.
Ποια είναι τα συμπτώματα της αλεξιθυμίας;
Η δυσκολία στον εντοπισμό, την περιγραφή και την επίδειξη συναισθημάτων είναι τα τρία βασικά χαρακτηριστικά της αλεξιθυμίας. Σε πολλές περιπτώσεις ο αλεξιθυμικός παρουσιάζει επίσης κακή συναισθηματική επίγνωση και δυσκολεύεται να κατανοήσει πώς νιώθουν οι άλλοι.
Ακολουθεί μια αναλυτικότερη λίστα των χαρακτηριστικών της αλεξιθυμίας:
- Κακή συναισθηματική επίγνωση (π.χ. «Δεν ξέρω τι νιώθω», «Δεν έχω λόγια να περιγράψω αυτό που νιώθω»)
- Δυσκολία έκφρασης συναισθημάτων (όσον αφορά τη λεκτική ή σωματική έκφραση)
- Δυσκολία στην κατανόηση του πώς νιώθουν οι άλλοι (έλλειψη ενσυναίσθησης)
- Δυσκολία στον εντοπισμό κοινωνικών ενδείξεων (αλλαγές στη γλώσσα του σώματος ή συναισθήματα σε άλλους)
- Δυσκολία διάκρισης μεταξύ σωματικών αισθήσεων διέγερσης και συναισθημάτων
- Δυσκολία στην αυτοαξιολόγηση και την ενδοσκόπηση
- Περιορισμένη φαντασία και δημιουργικότητα
- Εστίαση στη λογική σκέψη
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η αλεξιθυμία είναι διαφορετική από την απάθεια, δηλαδή την «έλλειψη συναισθήματος και ενδιαφέροντος». Τα άτομα με αλεξιθυμία βιώνουν συναισθήματα, αλλά αδυνατούν να τα κατανοήσουν και να τα εκφράσουν.
Η σχέση με το τραύμα και το μετατραυματικό στρες
Η αλεξιθυμία μπορεί να εμφανιστεί στο πλαίσιο άλλων ιατρικών διαταραχών (π.χ. νευροαναπτυξιακών καταστάσεων) ή καταστάσεων ψυχικής υγείας (π.χ. κατάθλιψη , αυτισμός, τραύμα κ.λπ.).
Σύμφωνα με μελέτες, η εμπειρία τραυματικών γεγονότων είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη της αλεξιθυμίας. Τραύματα στην παιδική ηλικία (π.χ. σωματική κακοποίηση, παραμέληση κ.λπ.) μπορούν να επηρεάσουν την ανάπτυξη της γνωστικής και συναισθηματικής επεξεργασίας. Με άλλα λόγια, το τραύμα μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει, να κατανοεί και να εκφράζει τα συναισθήματά του.
Επιπλέον, η βίωση ενός τραυματικού γεγονότος ενδέχεται να οδηγήσει το άτομο στη χρήση στρατηγικών όπως η αποφυγή και το μούδιασμα των συναισθημάτων, προκειμένου να παρακάμψει δυσάρεστες συναισθηματικές εμπειρίες, με μελέτες να υποδεικνύουν πως η αλεξιθυμία είναι υψηλότερη σε άτομα που έχουν διαγνωστεί με μετατραυματικό στρες.
Πώς μπορεί να διαγνωστεί η αλεξιθυμία;
Ειδικοί ψυχολόγοι υπογραμμίζουν πως κατά τη διάρκεια μιας θεραπείας η αλεξιθυμία μπορεί να εμφανιστεί ως έκφραση μιας αγωνίας ή μιας ενόχλησης, με το άτομο ωστόσο να αναφέρει πως δεν είναι σίγουρο για το τι ακριβώς βιώνει. Επίσης μπορεί να παρουσιάζει τα συναισθήματα με απλοϊκό τρόπο, όπως καλά ή κακά, θετικά ή αρνητικά, αδυνατώντας να δώσει μια πιο συγκεκριμένη περιγραφή.
Υπάρχουν διάφορα τεστ που είναι χρήσιμα για τον εντοπισμό χαρακτηριστικών της αλεξιθυμίας και ένας ειδικός επαγγελματίας μπορεί να προσφέρει σε έναν αλεξιθυμικό εργαλεία για να ενισχύσει τη συναισθηματική επίγνωση και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά κοινωνικά και διαπροσωπικά ζητήματα.
Θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι η έκφραση της αλεξιθυμίας μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο. Σε περίπτωση που προκαλεί δυσκολίες σε διάφορους τομείς της ζωής, όπως για παράδειγμα στις προσωπικές σχέσεις ή στην εργασία του, η επαφή με έναν ψυχολόγο σίγουρα μπορεί να ωφελήσει.